Από τις βιογραφίες του Παναγιώτου Αραβαντινού, οι οποίες περιλαμβάνονται σε βιβλίο του, που εγράφη το 1866 στα Γιάννινα, προκύπτει ότι οι περισσότερο κατάγονταν από "την τότε αξιόλογον κώμην της Ακαρνανίας Ζάβιτσαν και την Κατούνα".
Του Δημήτρη Στεργίου*
Άλλο βιβλίο έψαχνα στη βιβλιοθήκη μου κι άλλο βρήκα. Από την πρώτη ματιά διαπίστωσα ότι ήταν πολύ ενδιαφέρον για το Νομό μας. Είναι το βιβλίο τουΠαναγιώτου Αραβαντινού «Βιογραφική Συλλογή λογίων της Τουρκοκρατίας», το οποίος έγραψε ο Παναγιώτης Αραβαντινός τον Μάϊο του1866 στα Ιωάννινα.
Κυκλοφόρησε από τις Εκδόσεις της Εταιρείας Ηπειρωτικών Μελετών στα Γιάννινα το 1960. Ο Παναγιώτης Αραβαντινός, ένας από τους επιφανέστερους ηπειρωτογράφους, γεννήθηκε στην Πάργα το 1809 και πέθανε στα Γιάννινα το 1870.....
Το βιβλίο αυτό περιλαμβάνει τις βιογραφίες 463 σοφών και λογίων Ελληνωναπό την έναρξη της Τουρκοκρατίας έως τη λήξη του 17ου αιώνα. Κυρίως, περιλαμβάνει, όπως σημειώνει, τις βιογραφίες σοφών και λογίων Ελλήνων που γεννήθηκαν και διέπρεψαν στην Ήπειρο και τις γειτονικές με αυτήν περιοχές.
Επί συνόλου 463 σοφών και λογίων Ελλήνων, των οποίων τις βιογραφίες παρουσιάζει ο Παναγιώτης Αραβαντινός, οι 40 είναι Αιτωλοακαρνάνες.
Κι από τους 40 οι οκτώ είναι Ακαρνάνες. Σημειώνεται ότι ως γενέτειρες των Ακαρνάνων σοφών και λογίων αυτών, τους παρουσιάζουμε στη συνέχεια,κυριαρχούν η Κατούνα και η Ζάβιτσα.
1. Γεράσιμος ο εξ Ακαρνανίας
Ακαρνάν κληρικός, φιλόσοφος και έξοχος θεολόγος. Χρημάτισε και σχολάρχης της Κωνσταντινουπόλεως κατά τα τέλη της ΙΖ ΄εκατονταετηρίδας.
2. Διονύσιος ιερομόναχος Ακαρνάν
Ο Αραβαντινός αναφέρει ότι αγνοείται η γενέτειρα κώμη ή πολίχνη της Ακαρνανίας . Επισημαίνει όμως ότι είναι γνωστή η συστηματική εκπαίδευσή του στην Παλαμαία Σχολή υπό την καθηγεσία του Παναγιώτου Παλαμά και η εγκατάστασή το στην Πρέβεζα το 1870 για τη διάδοση των ελληνικών γραμμάτων. Του Διουνυσίου ακροατές για μερικά χρόνια ήταν, μεταξύ άλλων, ο ιερεύς Δημήτριος ο Ζαλογγίτης, ο Ιω. Γκιναβέλης και ο Κωνσταντίνος Μάνος. Επίσης, αναφέρει ότι αγνοείται το έτος θανάτου του.
3. Κωνσταντίνος Καραπάνος
Ο Αραβαντινός αναφέρει ότι ο Κωνσταντίνος Καραπάνος γεννήθηκε στη Ζάβιτσα, «μικράν κώμην της Ακαρνανίας» περί το 1760 «υπό γονέων ευπατριδών». Εκπαιδεύθηκε ευδοκίμως από τον Παναγιώτη Παλαμά στο Μεσολόγγι και από εκεί, για την επαύξηση των γνώσεών του, πήγε στην Κωνσταντινούπολη για μερικά χρόνια. Κατά τα τέλη της ΙΖ’ εκατονταετηρίδας επέστρεψε στη Ζάβιτσα, νυμφεύθηκε εκεί και έγινε ελληνοδιδάσκαλος στην Κατούνα, «την τότε αξιόλογον κώμην της Ακαρνανίας», όπως επισημαίνει ο Αραβαντινός. Στη συνέχεια πήγε στο Αγρίνιο. Όταν εξερράγη η Ελληνική Επανάσταση, πήγε στην Πρέβεζα, όπου διέμεινε , εξασκώντας το διδασκαλικό του έργο. Ύστερα από πρόσκληση μετέβη στην Άρτα ως δάσκαλος ενός εκεί πρόχειρου φροντιστηρίου. Τη θέση αυτή διατήρησε έως το θάνατό του το 1838 σε ηλικία 80 ετών. «Υπήρξεν εγκρατέστατος της ελληνικής γλώσσης και θεολογικών γνώσεων κάτοχος» , σημειώνει ο Αραβαντινός.
4. Φώτος Καραπάνος Ακαρνάν
Ο Αραβαντινός σημειώνει: «Εις την κώμην Ζάβιτσαν γεννηθείς ο ελλόγιμος ούτος, εξεπαιδεύθη ως και ο πρεσβύτερος αυτάδελφός του Κωνσταντίνος, παρά τω κλεινώ Παναγιώτη Παλαμά, και εν τη πατρίδι του πολυετώς και ευκάρπως διαχέων της παιδείας του τα νάματα, διέμεινε τοιούτος μέχρι του 1821».
5. Νικόλαος Μαυρομμάτης Ακαρνάν
«Ο Έλλην ούτος εγεννήθη εν τη κώμη Κατούνη, κλάδου ευγενούς οικογενείας ων», αναφέρει ο Αραβαντινός. Κι εκείνος καταρτίσθηκε με ελληνική παιδεία υπό την καθηγεσία του Γρηγορίου Παλαμά στο Μεσολόγγι. Στη συνέχεια, το 1804, πήγε στην Ευρώπη και αναδείχθηκε ιατροφιλόσοφος. Ως ιατροφιλόσοφος πήγε στην Κέρκυρα και διακρίθηκε για την επιτυχή εξάσκηση του επαγγέλματός του και την ευρύτητα των φιλολογικών του γνώσεων. Επίσης, μετέφερε από τη γαλλική στην ελληνική το σύγγραμμα του Κερκυραίου Μ.Α. Μελίκη, το οποίο εκδόθηκε στην Κέρκυρα το 1811 υπό τον τίτλο «Δοκίμιον περί πολιτισμού των Φαιάκων».
Ο Ακαρνάν αυτός λόγιος , εκπαιδεύθηκε υπό την καθηγεσία του Παναγιώτη Παλαμά στο Μεσολόγγι και «διέχυσε της παιδείας του τα νάματα εις Ακαρνανίαν, διδασκαλικήν θέσιν εκλέξας την κώμην Κατούναν», σημειώνει ο Αραβαντινός.
Ο ελλόγιμος αυτός Ακαρνάν, αυτάδελφος του Γαλάνου Σηλαμπάνη (βλέπε πιο πάνω), υπήρξε ένας από τους αξιολογότερους μαθητές του Παναγιώτη Παλαμά. Στην αρχή δασκάλεψε στην Ακαρνανία, στη συνέχεια από εκεί πήγε στην Αγία Μαύρα ως δάσκαλος των γραμματικών. Εκεί, γέρων πια απεβίωσε το 1825, αφού ανέδειξε πλείστους μαθητές.
Ο Αραβαντινός αναφέρει ότι «ο σοφός ούτος Έλλην» καταγόταν από την Ακαρνανία, αλλά στη συνέχεια σημειώνει ότι ήταν «γέννημα και θρέμμα της Άρτης». Συγκαταλεγόταν μεταξύ των αρίστων μαθητών στην Αθωνιάδα Σχολή του Ευγενίου κατά το 1759. Στη συνέχεια πήγε στην Ιταλία, από εκεί στη Βιέννη, όπου εξασκούσε το διδασκαλικό του έργο. Κατά το 1786 εξέδωσε μια φιλοσοφική πραγματεία.
(*Δημοσιογράφος και συγγραφέας από την Παλαιομάνινα. Διετέλεσε διευθυντής του «Ελεύθερου Τύπου της Κυριακής», διευθυντής Σύνταξης του «Οικονομικού ταχυδρόμου» και της «Απογευματινής» και στέλεχος και αρθρογράφος των εφημερίδων «Βήμα» και Νέα»)
