Κατούνα Νέα Ειδήσεις: ΜΕΓΑΛΗ ΕΚΔΗΛΩΣΗ ΧΤΕΣ ΣΤΗ ΒΟΝΙΤΣΑ «Το γαλλικών συμφερόντων εργοστάσιο επεξεργασίας γλυκόριζας, στην Ενετική Βόνιτσα» απο το Σύλλογο ΑΜΦΙΚΤΙΟΝΙΑ ΑΚΑΡΝΑΝΩΝ στη Βόνιτσα

ΑΠΟΣΠΑΣΜΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ

1760

Ο Γάλλος έμπορος Louis Badin από την πόλη Antibes (η παλαιά Ελληνική πόλη ΑΝΤΙΠΟΛΙΣ) αποφασίζει την λειτουργία του εργοστασίου γλυκόριζας στην Βόνιτσα.

Γνωρίζει όλες τις παραμέτρους του προβλήματος αφού το άλλο εργοστάσιο του στoν Τάραντα λειτουργεί εκεί πρίν από χρόνια.

Για να φτάσει στην τελική απόφαση του χώρου λειτουργίας του εργοστασίου έπρεπε να σταθμίσει, μεταξύ των πολλών παραγόντων, τους πιο σημαντικούς

•Ποσότητες και τόπος προμήθειας της πρώτης ύλης δηλ. της γλυκόριζας

•προμήθεια καύσιμης ύλης για την συμπύκνωση του χυμού της γλυκόριζας

•Κινητήριος δύναμη για την πολτοποίηση της ρίζας

•εξειδικευμένο προσωπικό του εργοστάσιου

γλυκόριζα

•Οι παράμετροι της διάθεσης του προϊόντος ήταν σταθεροί αφού η ζήτηση του συμπυκνωμένου χυμού, σε μορφή καραμέλας, από την επεξεργασμένη γλυκόριζα ήταν σε υψηλά επίπεδα , ενώ η παραγωγή στα υπάρχοντα εργοστάσια δεν μπορούσε να καλύψει τις καθημερινά αυξανόμενες ανάγκες.

Πρώτος παράγοντας:
Ποσότητες και χώρος προμήθειας της πρώτης ύλης δηλ. της γλυκόριζας

Σε αυτή την ενότητα θα εξετάσουμε ένα-ένα τους παράγοντες, αφού μέσα από αυτή την εξέταση θα οδηγηθούμε στο σημείο που λειτούργησε το εργοστάσιο.

Το φυτό γλυκόριζα

Η περιοχή του κάμπου της Άρτας είχε αυτοφυείς εκτάσεις με φυτά γλυκόριζας

•και τα εδάφη που δεν είχαν καλλιέργεια, λόγω της αδυναμίας άρδευσης, είχαν προοπτική να δεχθούν οργανωμένες καλλιέργειες φυτών γλυκόριζας.

•Το έδαφος του κάμπου της Άρτας λόγω σωστής περιεκτικότητας άμμου ήταν αφράτο, ενώ η επί τόσα έτη χέρσα γή παρείχε δυνατότητες στα φυτά για μεγάλες στρεμματικές επιδόσεις.

Ο κάμπος της Βόνιτσας

•εκτός από την σηροτροφία, τους αμπελώνες, την κτηνοτροφία και την παραγωγή καλαμποκιού, είχε μερικές μονάδες παραγωγής γλυκόριζας, χωρίς όμως τις στρεμματικές αποδόσεις του κάμπου της Άρτας.

Με αυτά στοιχεία το εργοστάσιο επεξεργασίας της γλυκόριζας θα έπρεπε να εγκατασταθεί κοντά στο χώρο της μεγάλης παραγωγής δηλ. στα παράλια του κάμπου της Αρτας. Όμως η Αρτα δεν κάλυπτε κανένα από τους άλλους παράγοντες που θα εξετάσουμε.

Δεύτερος παράγοντας εξέτασης

Η προμήθεια καύσιμης ύλης για την συμπύκνωση του χυμού της γλυκόριζας

Η περιοχή από την λίμνη της Βουλκαριάς μέχρι και το Παλιονήσι, ήταν ένα απέραντο πυκνό δάσος, ενώ από το Λουτράκι μέχρι και τον Αετό τα δάση των βελανιδιών ήταν ονομαστά.
(χάρτης αρχείου Ελένης Γιανακοπούλου)

Γαλλικά ναυπηγεία

Τα ναυπηγεία της Τουλόν αλλά και άλλα εργοστάσια στην Ευρώπη δέχονταν τις μεγαλύτερες ποσότητες από τις παραπάνω δασικές περιοχές.

Ο Γαλλικός στρατός προμηθεύεται Βονιτσιάνικη ξυλεία πουρναριού για τις 2000 ξύλινες βάσεις των κανονιών του.

Πλεονέκτημα για τον Badin, είναι ότι τα εργοστάσια επεξεργασίας της ξυλείας είναι γαλλικών συμφερόντων.

Η ξυλεία εξάγονταν κυρίως κατεργασμένη, με φυσικό αποτέλεσμα να παράγονται χιλιάδες τόνοι μη βιομηχανικής ξυλείας, κατάλληλοι όμως και κυρίως πάμφθηνοι, ως καύσιμος ύλη.

Και εκεί υπήρχε λύση, με τις μεταφορές που θα έκανε το ειδικά ναυλωμένο ναπολιτάνικο καράβι.

Παράγοντας: κινητήριος δύναμη

•Το εργοστάσιο εκτός από την πρώτη ύλη και την ξυλεία για καύσιμο, χρειάζονταν δυνατή κινητήριο δύναμη για να λειτουργήσει ο σπαστήρας που πολτοποιεί την γλυκόριζα. Οι μέχρι τότε πρακτικές ταυτίζονταν λίγο με τους μύλους, λιγότερο με τους ανεμόμυλους και περισσότερο με τους νερόμυλους.

•Για να λειτουργήσει αποδοτικά ένας νερόμυλος χρειάζεται σταθερή ροή νερού και ή δυνατόν τόσο ορμητική που να αποδίδει την επιθυμητή παραγωγή.

Ο νερόμυλος έπρεπε να διαθέτει πρόσθετα χαρακτηριστικά:

•Να είναι κοντά σε λιμάνι, οπότε οι μεταφορές των ριζών και της καύσιμης ύλης να είναι εύκολες και φτηνές.

•Το φορολογικό σύστημα της περιοχής λειτουργίας να είναι σταθερό και οι φόροι σε μικρό ποσοστό πάνω στο παραγόμενο προϊόν.

•Να υπάρχουν και άλλα εξαγώγιμα προϊόντα ώστε τα δρομολόγια των εξαγωγών να είναι συχνά.

•Η ασφάλεια να είναι σε τέτοιο βαθμό ώστε να μην υπάρχουν οργανωμένες κλοπές ή καταστροφές εγκαταστάσεων .

•Να υφίσταται ικανοποιητική κτηριακή υποδομή τόσο για τις ανάγκες το εργοστασίου, όσο κυρίως για την φιλοξενία των ειδικευμένων εργατών (προερχόμενοι από την κάτω Ιταλία).

Όλα τα ανωτέρω χαρακτηριστικά συνέκλιναν στην επιλογή της Ενετικής Βόνιτσας.
(Χάρτης Aurelio Papadopoulo 1791)

Ποια τοποθεσία της Ενετικής Βόνιτσας είχε αυτές τις προδιαγραφές;

Στην απάντηση αυτού του ερωτήματος θα μας οδηγήσει η μελέτη των καναλιών που απλώνονταν από τους πρόποδες του Αμαδερού έως και τους πρόποδες του Αχείμαστου.

Οι ενετοί μετά την κατάληψη του 1684 εκμεταλλεύτηκαν τοπικές πηγές ή τις ροές των ποταμών από το Μοναστηράκι, για τις ανάγκες των βιοτεχνιών, των νοικοκυριών αλλά και των γεωργικών εκμεταλλεύσεων.

•Εκμεταλλευόμενοι άλλοτε το επίπεδο έδαφος και άλλοτε τα υψομετρικά μεταξύ δύο επιπέδων , με ισχυρές όχθες και μπουκαπόρτες κρατούσαν ελεγμένη την ροή των νερών. Παρατηρείστε τους χάρτες του 1717, που εμφανίζουν οριοθετημένα αγροκτήματα και καλλιέργειες.

Οι χάρτες του 1717 μας παρουσιάζουν 6 κανάλια, εκ των οποίων τα δύο είχαν πηγές στους πρόποδες των Ακαρνανικών.

Το πρώτο ζεύγος καναλιών βρίσκονταν στους πρόποδες του Αμαδερού.

•Το πρώτο κανάλι εμφανίζεται προερχόμενο από τοπικές πηγές, ενώ του δεύτερου καναλιού οι πηγές προέρχονται από τα Ακαρνανικά όρη. Τα δύο κανάλια σε διακόσια περίπου μέτρα πριν το τέλος τους, ενώνονται. Το πρώτο κανάλι δεν πρέπει να είχε αρκετό νερό και μάλλον δανείζονταν νερό από το δεύτερο κανάλι, με μια ένωση που γίνονταν 200 μέτρα πριν να φτάσουν στην τελική μπουκαπόρτα, στην έξοδο προς την θάλασσα.

Μια γέφυρα που υπάρχει στα 500 μέτρα πριν την τελική μπουκαπόρτα, στο δεύτερο κανάλι, μας αποδεικνύει ότι το βάθος του καναλιού και η ροή ήταν μεγάλη.

Το δεύτερο ζευγάρι καναλιών βρίσκονταν κοντά στα παλιά σφαγεία.

•το πρώτο κανάλι ήταν στο σημερινό μικρό ρυάκι που από πάνω του είναι η μπάρα φραγμού διόδου για την Σάλτινη. Το δεύτερο κανάλι έρχονταν από την περιοχή του σημερινού κέντρου υγείας και έφτανε στο σημερινό εστιατόριο ΑΡΗΣ.

Και στα δύο κανάλια το νερό φαίνεται να προέρχεται από τοπικές πηγές που βρίσκονταν στο παρακείμενο έλος. Όμως ο χάρτης του Αρχιστράτηγου Τζώρτζ, το 1828, μας δείχνει ότι τα μετέπειτα χρόνια, τα δύο αυτά κανάλια δέχθηκαν νερό από το ποτάμι του Μοναστηρακίου.

Το τρίτο ζευγάρι καναλιών δέχονταν νερά από τις πηγές του Μοναστηρακίου.

•Ο μεγάλος ποταμός από το σημερινό σημείο Corner (Σπ. Αποστολόπουλος) χωρίζονταν σε δύο ροές που ακολουθούσαν τις παρυφές ανατολικά και δυτικά του κάστρου.

•Οι συνεχείς μπουκαπόρτες που απλώνονταν σε όλο το μήκος του ποταμού αλλά και μετά την διακλάδωση, που έδινε δύο κανάλια, ρύθμιζαν σε ικανοποιητικό βαθμό τις ροές, αποδίδοντας τον μέγιστο βαθμό της εκμετάλλευσης των νερών.

Οι περισσότερες μπουκαπόρτες υπήρχαν στο πρώτο κανάλι του τρίτου ζευγαριού καναλιών. Εκεί λειτουργούσαν 5 νερόμυλοι.
Ο μεγαλύτερος νερόμυλος και ο πιο κοντινός στην θάλασσα ήταν στο σημείο ανάμεσα στις σημερινές ιδιοκτησίες Δέλλα- Κούρτη – Σαρδελή – Μαλλιαρού.

Το δεύτερο κανάλι του τρίτου ζεύγους, έκτο στην σειρά από Αμαδερό προς Αχείμαστο, μετά το 1717 άλλαξε ροή και αφού ενισχύθηκε με νερά από τα βλυχά του Αχείμαστου, περνούσε μέσα από προστατευτικές τάφρους και κατέληγε στο λιμάνι της Borgo Serato, λίγο μετά το τελείωμα του μεγάλου προστατευτικού δυτικού προμαχώνα.

εξειδικευμένο προσωπικό του εργοστασίου

•Το προσωπικό για την λειτουργία του εργοστασίου αποτελούνταν από έμπειρους τεχνίτες με γνώσεις και προέρχονταν από περιοχές που λειτουργούσαν τα άλλα εργοστάσια της γλυκόριζας, κυρίως από την νότια Ιταλία. Ετσι έπρεπε να τους διασφαλιστεί η καλή αλλά και η με ασφάλεια διαβίωσή τους.

Οι τεχνίτες του Τάραντα

•Οι πολυάριθμοι εξειδικευμένοι εργάτες από το εργοστάσιο του Τάραντα ήρθαν στην Βόνιτσα και φυσικά έφεραν τα έθιμά τους και τον δικό τους τρόπο ζωής.

•Για το τσίμπημα της μαρμάγκας (είδος αράχνης) αυτοί χρησιμοποιούσαν την εγρήγορση με τον χορό της ταραντέλα.

•Από ότι μεταφέρθηκε στα χρόνια των παππούδων μας, η εγρήγορση της ταραντέλα δεν πέρασε στα έθιμα της Βόνιτσας.

•Σε εμάς η εγρήγορση του παθόντα γίνονταν με έναν γρήγορο ρυθμό και με συνεχή σκουντήματα, μια διαδικασία που έμεινε στην ιστορία μας «να σε κλαίνε 9 Μαρίες».

Όλα τα παραπάνω σταθμίστηκαν και οδήγησαν τον Γάλλο έμπορο, τον Badin, στην επιλογή της Ενετικής Βόνιτσας, στα όρια των κοντράδων Αγίου Νικολάου, Αγίου Παντελεήμονα και Αγίου Σπυρίδωνα, στην ροή του 5ου καναλιού.

Δύο είναι τα πιθανά σημεία εγκατάστασης.

Δίπλα στον μεγάλο νερόμυλο, στην σημερινή θέση κοντά στο αρχοντικό Δέλλα. Στην φώτο, εποχής του 1960, διακρίνουμε το καφενείο του Γκουμάνη, στο χώρο του οποίου θα μπορούσαν να ήταν οι εγκαταστάσεις με τα καζάνια, ένα επίπεδο κάτω από τον νερόμυλο.

Ή δίπλα στον μικρότερο νερόμυλο, στην σημερινή θέση «κανάλια».
Η περιοχή «κανάλια» πλεονεκτεί έναντι αυτής της Borgo.

•To Borgo ήταν μια πυκνοκατοικημένη πόλη και δεν μπορούσε να δεχθεί τα κτίρια του εργοστασίου.

•Ήταν πιο κοντά στο λιμάνι της Borgo Serato.

•Τα ενοίκια για τα σπίτια των τεχνιτών αλλά και του νερόμυλου θα ήταν πιο ακριβά στο Borgo από ότι στο Cochini, σημερινή θέση Κανάλια.

Κτιριακή υποδομή εργοστασίου

•Το κτίριο έπρεπε να είναι μεγάλο σε έκταση.

•Όλες οι εργασίες της επεξεργασίας έπρεπε να γίνονται μέσα σε αυτό λόγω της απασχόλησης στους 6 χειμωνιάτικους μήνες.

•Έπρεπε να είναι υψηλό για να μην «πνίγονται» από τους καπνούς οι τεχνίτες.

•Τα τείχη τα εργοστασίου (από το ύψος των καζανιών και πάνω) έπρεπε να έχουν πολλές οπές για να ρευματίζει ο αέρας και να φεύγουν οι καπνοί.

Νότια Ιταλία

Vonizza

Τα στάδια επεξεργασίας της γλυκόριζας

Συλλογή και μεταφορά ριζών

•Η συλλογή που κυρίως γίνονταν στον κάμπο της Αρτας, χρειάζονταν εργάτες για την εκρίζωση ή την συλλογή των ριζών από ιδιοκτήτες κτημάτων. Οι ρίζες τακτοποιημένες σε δέματα φορτώνονταν στο ειδικά ναυλωμένο ναπολιτιάνικο πλοίο και έφταναν στο λιμάνι της Borgo Serato.

• Η μικρή παραγωγή του κάμπου της Βόνιτσας, έφτανε στο εργοστάσιο με κάθε δυνατό τρόπο.

Προμήθεια του εργοστασίου με την απαραίτητη καύσιμη ύλη

•Το ίδιο πλοίο μετέφερε τα υπολείμματα ξυλείας από τα πριστήρια του Λουτρακίου, ενώ η ξυλεία νότια της Βόνιτσας έφτανε στο εργοστάσιο με κάθε δυνατόν μεταφορικό μέσο.

Οι ρίζες αποθηκεύονταν σε χώρους κοντά στο εργοστάσιο και λίγο πρίν την επεξεργασία έπρεπε να κοφτούν σε μικρά τεμάχια.
(σκίτσο Αγγελος Καψάλης)

Οι κομμένες ρίζες ρίχνονταν μέσα σε μια μεγάλη δεξαμενή, για να μουλιάσουν. Εκεί παρέμειναν για μισή μέρα τουλάχιστον, ώστε να γίνει η τήξη.
(σκίτσο Αγγελος Καψάλης)

Οι μαλακωμένες ρίζες μεταφέρονταν στις πέτρες του νερόμυλου που τις πολτοποιούσε. Οι πέτρες του νερόμυλου είχαν αλλαχθεί ώστε να είναι πιο μικρές και με μεγαλύτερη επιφάνεια.(σκίτσο Αγγελος Καψάλης)

Ο χυμός μεταφέρονταν με δοχεία στα δύο μεγάλα καζάνια, χρησιμοποιώντας μια πέτρινη σκάλα. Η μεγάλη θερμοκρασία, αφυδάτωνε τον χυμό για να μείνει μια παχύρρευστη μαύρη μάζα.
(Φωτο: από αντίστοιχο εργοστάσιο στην Ιταλία)

Δυνατό βράσιμο

•Η βράση κρατούσε τουλάχιστον 4 ώρες, κάτω από δυνατή φωτιά, ενώ ανά τακτά διαστήματα στα καζάνια έπεφτε νερό, ώστε ο χυλός της γλυκόριζας να καλύπτονταν από το νερό. (σκίτσο Κωνσταντίνος Καψάλης)

Προς το πιεστήριο

•Όταν οι ίνες είχαν τραβήξει το κατάλληλο νερό, ήταν έτοιμες να πιεστούν για να αποχωριστούν από αυτές η γλυκαντική ουσία που περιείχαν.

•Ένα πιεστήριο δέχονταν σταδιακά τις ποσότητες που περιείχαν τα δύο καζάνια. (σκίτσο Άγγελος Καψάλης)

Συμπύκνωση χυμού

•Ο χυμός που έβγαζε το πιεστήριο, μεταφέρονταν σε δύο άλλα μικρότερα καζάνια, για να βράσει και να αφυδατωθεί, σε σημείο που δεν ήταν εύκολη η ανάδευση.

Πρίν παγώσει η μαύρη μάζα, τοποθετούνταν σε καλούπια, για να λάβει μια εμπορεύσιμη και οικονομική, από πλευράς μεταφορών, μορφή. (Φωτο: από αντίστοιχο εργοστάσιο στην Ιταλία)

Τα παραγόμενα, από την γλυκόριζα, προϊόντα και η χρησιμότητά τους

Ο χυμός της γλυκόριζας χρησιμοποιούνταν στις δυτικές χώρες για την παραγωγή μπύρας ή ρακιού για τα στρατεύματα, υψηλής περιεκτικότητας σε οινόπνευμα, αλλά στην Γερμανία και Μολδαβία χρησιμοποιούνταν για πρόληψη της πνευμονίας ή για την αντιμετώπιση του βήχα στα μικρά παιδιά.

Η καραμέλα υγείας, παλαιοτέρα, αλλά και σήμερα η καραμέλα Χώλς έχουν κύριο συστατικό τον χυμό γλυκόριζας. Το ίδιο συμβαίνει με όλα τα σιρόπια για τον βήχα.

Αποστάξεις

•Οι ίνες που έμεναν στο στάδιο των πιεστηρίων, χρησιμοποιούνταν από τις βιοτεχνίες ποτών-ροφημάτων.

Η επεξεργασία της γλυκόριζας γίνονταν τους χειμωνιάτικους μήνες. Το προσωπικό του εργοστασίου εκτός από την χρηματική αμοιβή, είχε παροχές φαγητού και διαμονής, όπως και οι ναύτες του ναπολιτάνικου πλοίου........

ΒΙΝΤΕΟ

Ο ΧΑΙΡΕΤΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΠΡΟΕΔΡΟΥ ΤΟΥ ΣΥΛΛΟΓΟΥ ΦΙΛΙΠΠΑ ΝΤΟΒΑ ΣΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΗΣ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗΣ