Το ημερολόγιο έγραφε 26 Απριλίου 1986 όταν οι πυρηνικοί εφιάλτες της ψυχροπολεμικής εποχής επιβεβαιώθηκαν με τον πλέον τραγικό, αν και αναπάντεχο, τρόπο. Την ώρα λοιπόν που η οικουμένη φαινόταν να γλιτώνει από τις πυρηνικές απειλές των δύο υπερδυνάμεων που τόση σκιά είχαν ρίξει στον πλανήτη κατά τις προηγούμενες δεκαετίες, το φριχτό ατύχημα στον αντιδραστήρα Νο 4 του Πυρηνικού Σταθμού Παραγωγής Ενέργειας του Τσέρνομπιλ (σε ουκρανικό σήμερα έδαφος) υπογράμμισε με νόημα τους κινδύνους της πυρηνικής εποχής του ανθρώπου.
Η τραγωδία στον πυρηνικό αντιδραστήρα ήταν μάλιστα στη μέγιστη προβλεπόμενη τάξη ατυχημάτων της Διεθνούς Κλίμακας Πυρηνικών Γεγονότων, διαταράσσοντας έτσι την κοινωνικο-οικονομική ευημερία των γύρω χωρών, όλης σχεδόν της Ευρώπης δηλαδή.
Κι αν μας χωρίζουν πλέον κάπου 28 χρόνια από τον πυρηνικό όλεθρο του σοβιετικού αντιδραστήρα, είναι ξεκάθαρο ότι δεν έχουμε απαλλαγεί ακόμα από τις τραγικές επιπτώσεις της έκλυσης τεράστιων ποσοτήτων ραδιενέργειας στο περιβάλλον.
Και κάτι ακόμα: παρά την τραγικότητα του γεγονότος, την εκτενή κάλυψή του από τα μέσα ενημέρωσης και τις συνέπειες που βιώσαμε ακόμα και στη χώρα μας, πολλά είναι τα πράγματα που καλύπτονται ακόμα με το πέπλο του μυστηρίου ή διαφεύγουν από την κοινή αντίληψη.
Ας κάνουμε λοιπόν μια ζοφερή υπενθύμιση στο χρονικό του ατυχήματος που άλλαξε τον κόσμο όπως τον ξέραμε: τίποτα μετά το Τσέρνομπιλ δεν ήταν το ίδιο…
Μοιραία λάθη
Και οι τέσσερις αντιδραστήρες του πυρηνικού σταθμού παραγωγής ενέργειας ψύχονταν με τη βοήθεια του νερού. Το στρατηγικό λάθος εδώ ήταν ότι σε περίπτωση βλάβης ή ανεπαρκούς ψύξης, οι αντιδραστήρες υπερθερμαίνονταν αντί να τερματίζεται αυτομάτως η λειτουργία τους, όπως διατείνονταν τουλάχιστον τα πρωτόκολλα ασφαλείας. Και ήταν ακριβώς αυτό το κατασκευαστικό «ψεγάδι» του ασταθούς σχεδιασμού, επικουρούμενο βέβαια από τον πανταχού ανθρώπινο παράγοντα (κακή τεχνική κρίση και βεβιασμένες κινήσεις από τους υπευθύνους), που οδήγησαν στην έκρηξη στον τέταρτο αντιδραστήρα. Θέλοντας να πειραματιστούν(!) με την ικανότητα της γεννήτριας να αντλεί νερό όντας σε αδρανή κατάσταση, οι χειριστές του αντιδραστήρα αύξησαν την ισχύ της παρακάμπτοντας όλα τα πρωτόκολλα ασφαλείας σε περίπτωση βλάβης. Κατόπιν επικράτησε πανικός, όταν η κατάσταση φαινόταν να ξεφεύγει από κάθε έλεγχο, και οι χειριστές απενεργοποίησαν το εφεδρικό σύστημα ψύξης, θέλοντας να δώσουν έτσι στη βασική γεννήτρια τη δυνατότητα να δουλέψει, παρά το γεγονός ότι το νερό έβραζε στο εσωτερικό της! Άλλη μια σειρά από μοιραία λάθη ακολούθησαν που αντί να περιορίσουν τη διαρροή ραδιενέργειας, συνέβαλαν στη δραστικότητα του αντιδραστήρα, καταλήγοντας στην οριστική έκρηξή του τις πρώτες πρωινές ώρες της 26ης Απριλίου…
Πρώτες αντιδράσεις
Μόλις απελευθερώθηκε η πύρινη κόλαση, εκατοντάδες πραγματικά πυροσβέστες κατέφτασαν τάχιστα στο σημείο και προσπάθησαν με νύχια και με δόντια να δαμάσουν την πυρκαγιά που μαινόταν στον αντιδραστήρα: περίπου 300 τόνοι νερό ρίχνονταν την ώρα σε ό,τι απέμενε από τον αντιδραστήρα, ο οποίος είχε καταστραφεί χωρίς επιστροφή. Σύμφωνα με τον Διεθνή Οργανισμό Ατομικής Ενέργειας, οι προσπάθειες κατάσβεσης σταμάτησαν έπειτα από μισή σχεδόν μέρα επιχειρήσεων, κι αυτό λόγω του κινδύνου να πλημμυρίσουν οι αντιδραστήρες Νο 1 και Νο 2. Την επόμενη μέρα, ο τέταρτος αντιδραστήρας συνέχισε να φλέγεται, οπότε κάπου 5.000 τόνοι (σύμφωνα πάντα με τα επίσημα στοιχεία) βορίου, αργίλου, άμμου, δολομίτη και μολύβδου ρίχτηκαν με ελικόπτερα πάνω στον αντιδραστήρα, σε μια απέλπιδα προσπάθεια να εξολοθρευτούν οι πύρινες γλώσσες και να καλυφθούν τα ραδιενεργά υλικά…
Την ώρα που ο υπόλοιπος κόσμος κοιμόταν
Χρειάστηκε μία ολόκληρη μέρα για να συνειδητοποιήσει η σοβιετική κυβέρνηση την κλίμακα του ατυχήματος αλλά και τις τραγικές του συνέπειες. Μόνο τότε δόθηκε εντολή για πλήρη εκκένωση της γειτονικής πόλης Pripyat, αλλά και των γύρω οικισμών, σε μια ακτίνα πάνω από 1.000 τετραγωνικά χιλιόμετρα. Κι ενώ εκατοντάδες χιλιάδες ξεριζώθηκαν από τα σπίτια τους και μετεγκαταστάθηκαν αλλού, για κάποιους ήταν ήδη πολύ αργά: τουλάχιστον 28 άνθρωποι πέθαναν σχεδόν αμέσως, είτε πυροσβέστες που μάχονταν με τη φωτιά είτε εργαζόμενοι στο Τσέρνομπιλ που βλήθηκαν από την έκλυση της ραδιενέργειας. Και βέβαια, την ώρα που εκκενωνόταν ο ντόπιος πληθυσμός, αρκετές ευρωπαϊκές χώρες άρχισαν να παρατηρούν μια κλιμάκωση στη ραδιενεργή δραστηριότητα στα εδάφη τους. Οι ειδήσεις για την πυρηνική καταστροφή εξάλλου δημοσιεύτηκαν μόνο δύο μέρες μετά το ατύχημα, με τις τοξικές αναθυμιάσεις και τα μολυσμένα ύδατα να διαρρέουν για τουλάχιστον δύο εβδομάδες ακόμα. Η Ουκρανία, η Λευκορωσία και άλλα τμήματα της τότε ΕΣΣΔ προσβλήθηκαν καθοριστικά, αν και η ραδιενέργεια δεν υπήρχε τρόπος να περιοριστεί, αγγίζοντας σύντομα και άλλα ευρωπαϊκά έθνη. Τα ραδιενεργό νέφος έριξε την καρκινική σκιά του στα πέρατα της Ευρώπης, φτάνοντας ακόμα και στις Βρετανικές Νήσους…
Η ανθρώπινη υγεία στο στόχαστρο
Παρά το γεγονός ότι η φονική έκλυση ραδιενέργειας στέρησε αρχικά τη ζωή σε λιγότερους από 100 ανθρώπους (κατά τον πρώτο μήνα δηλαδή), το ραδιενεργό νέφος έμελλε να δουλέψει πιο αργά και μουλωχτά. Με ραδιενεργές ποσότητες πολλές φορές μεγαλύτερες από τη φονική δραστηριότητα σε Χιροσίμα και Ναγκασάκι μαζί, η ραδιενέργεια εξαπλώθηκε στην Ευρώπη και έσπειρε τον όλεθρο σε πολλές χώρες, ακόμα και στη βόρεια Ελλάδα. Καρκινογενέσεις και άλλες εμφανίσεις νεοπλασίας απηχούν ακόμα στην Ουκρανία και τη Λευκορωσία τις μέρες της πυρηνικής καταστροφής, με τη νότια Λευκορωσία να πληρώνει το τίμημα του Τσέρνομπιλ βαρύτερα απ’ όλους: εκεί μάστισε ο καρκίνος του θυρεοειδούς, κυρίως σε παιδιά, που συνδεόταν με την ακτινοβολία καισίου. Σύμφωνα με τα επίσημα στατιστικά του ΟΗΕ, τα παιδιά έπιναν το 1986 γάλα από μολυσμένες από ραδιενεργό ιώδιο αγελάδες, κάτι που κατέληξε σε περισσότερα από 6.000 κρούσματα καρκίνου του θυρεοειδούς στα παιδιά των γύρω περιοχών. Σήμερα βέβαια η εμπλοκή του Τσέρνομπιλ σε άλλα είδη καρκίνου, και ειδικά στη λευχαιμία που μάστισε έκτοτε την Ευρώπη, έχει τεθεί εν αμφιβόλω, καθώς η συσχέτισή του με άλλες μορφές νεοπλασίας δεν είναι καθόλου εύκολη…
Όσοι έμειναν πίσω
Περισσότεροι από 100.000 ντόπιοι μετεγκαταστάθηκαν από τις πρώτες στιγμές μετά το ατύχημα και υπολείπονταν χιλιάδες ακόμα, που σύντομα θα ακολουθούσαν τον ίδιο δρόμο. Κι όμως, κάπου 1.200 κάτοικοι, οι περισσότεροι ηλικιωμένες γυναίκες, αρνήθηκαν να εγκαταλείψουν τα πάτρια εδάφη και κλείστηκαν στα σπίτια τους. Γιατί πήραν μια τέτοια απόφαση που αψηφά τη λογική; Σύμφωνα με τις εκτεταμένες συνεντεύξεις που πήρε το δίκτυο CNN στα χρόνια που ακολούθησαν τον πυρηνικό όλεθρο, ήταν κυρίως η αγάπη για τα προγονικά εδάφη που ανάγκασε τους κατοίκους να επιστρέψουν παρανόμως στις κατεστραμμένες οικίες τους. Ήταν όμως και το άλλο: το πενιχρό οικονομικό βοήθημα που έδωσε η Ένωση στους πληγέντες, οι οποίοι έπρεπε να επιστρέψουν στα χωράφια τους για να μπορούν να συντηρηθούν και να γλιτώσουν τον λιμό. Σε κάποιους τέλος επιτράπηκε η παραμονή στα εδάφη γύρω από το Τσέρνομπιλ, σε ένα ημι-νόμιμο καθεστώς, καθώς ήταν σε τέτοια ηλικία που δεν μπορούσαν να φέρουν πλέον στον κόσμο παιδιά. Το εντυπωσιακό εδώ είναι ότι όχι επιβίωσαν μέσα στον όλεθρο και την απερήμωση, αλλά κάποιοι είναι ακόμα και σήμερα ζωντανοί, στα 80 και τα 90 χρόνια ζωής…
Κατεστραμμένο αλλά ακόμα λειτουργικό
Τι να απέγινε άραγε ο πυρηνικός σταθμός παραγωγής ενέργειας μετά την ολοσχερή καταστροφή του τέταρτου αντιδραστήρα; Οι περισσότεροι θεώρησαν φυσικότατα πως θα έκλεινε στη στιγμή μετά το φονικό ατύχημα, αν και αυτό δεν συνέβη ποτέ. Σύμφωνα με τον Διεθνή Οργανισμό Ατομικής Ενέργειας, οι εναπομείναντες τρεις αντιδραστήρες λειτούργησαν και πάλι και μάλιστα σε χρόνο-αστραπή, αν λάβουμε υπόψη την κλίμακα και την έκταση της έκρηξης: από τον Οκτώβριο του 1986 μέχρι τον Δεκέμβριο του 1987, το Τσέρνομπιλ έγινε και πάλι πλήρως λειτουργικό! Το 1991 έκλεισε ο αντιδραστήρας Νο 2, και πάλι από υπερθέρμανση και φωτιά(!), το 1996 απενεργοποιήθηκε ο Νο 1 και ο τελευταίος που έμενε σε λειτουργία, ο Νο 3, σταμάτησε οριστικά να παράγει ενέργεια το 1999, περισσότερα από 13 χρόνια δηλαδή μετά το φονικό ατύχημα!
Το μυστικό αντιπυραυλικό ραντάρ
Ο Ψυχρός Πόλεμος μαινόταν ακόμα το 1986, αν και στο περιθώριο πια, δεν θα μπορούσε λοιπόν να μη χρησιμοποιηθεί το ερημωμένο Τσέρνομπιλ για σκοτεινούς σκοπούς! Δεν αποτελεί έκπληξη ότι ο χώρος φυλασσόταν έκτοτε βαριά, με τόσο στρατό να μην έχει φυσικά στον νου του μόνο τον πυρηνικό σταθμό. Κι αυτό γιατί εκεί φιλοξενούταν ένα απόρρητο αντιπυραυλικό ραντάρ, κατασκευασμένο στη δεκαετία του 1970, κάπου 30 χιλιόμετρα έξω από το Τσέρνομπιλ. Κανένας χάρτης δεν περιλάμβανε το Chernobyl-2 (ή Duga-1), η δουλειά του οποίου ήταν να εντοπίζει ενδεχόμενες πυραυλικές απειλές από τις ΗΠΑ κυρίως. Οι πολίτες δεν μπορούσαν να πλησιάσουν και οι 1.000 σχεδόν στρατιώτες που το φυλούσαν ζούσαν σε μια μικρή κοινότητα με τις οικογένειές τους, οι οποίες εκκενώθηκαν μεν μετά την πυρηνική καταστροφή, το ραντάρ όμως παρέμεινε ενεργό…
Τουριστικό και ερευνητικό αξιοθέατο
Οι μυστηριώδεις και μακάβριες τοποθεσίες στέκουν πάντα μνημεία ανθρώπινης δράσης, μαγνητίζοντας τον κόσμο για πολλούς και διάφορους λόγους. Κι έτσι το Τσέρνομπιλ αποτελεί για κάποιους επιστημονικό προορισμό, ενώ για άλλους καλύπτει απλώς την τουριστική τους περιέργεια. Κι έτσι δεν είναι λίγες οι εταιρίες που παρέχουν πλέον τουριστικές υπηρεσίες σε όσους θέλουν να επισκεφτούν σήμερα την πόλη-φάντασμα του Pripyat ή να ρίξουν κλεφτές ματιές στο ίδιο το εργοστάσιο του θανάτου. Όσο για τον κίνδυνο ή μη που ελλοχεύει, οι ιθύνοντες που παρέχουν τον «Γύρο του Τσέρνομπιλ» διατείνονται ότι δεν διατρέχεις κανένα κίνδυνο αν περάσεις μία μέρα στο ζοφερό σημείο…
Η κατασκευή του νέου προφυλακτικού κελύφους
Όταν κατασκευάστηκε το πρώτο προστατευτικό περίβλημα του Τσέρνομπιλ το 1986, χτίστηκε βιαστικά και χωρίς διεξοδικό σχεδιασμό. Ήταν τόσο επείγουσες οι ανάγκες που το έργο σχεδιάστηκε και αποπερατώθηκε χωρίς ιδιαίτερη μέριμνα. Κι έτσι σήμερα είναι έτοιμο να καταρρεύσει και να απελευθερώσει για δεύτερη φορά το φονικά τοξικό περιεχόμενο που φτιάχτηκε για να κρατά ασφαλές στο εσωτερικό του. Ένα νέο προφυλακτικό κέλυφος κατασκευάζεται πλέον στη θέση του, που αναμένεται να ολοκληρωθεί το 2016, το οποίο μάλιστα χτίζεται παραδίπλα από τον πυρηνικό σταθμό και θα μεταφερθεί στο επίμαχο σημείο με σιδηροδρομικές ράγες. Ο Διεθνής Οργανισμός Ατομικής Ενέργειας εκτιμά το κόστος του στα 1,54 δισ. ευρώ…
Ραδιενεργή πανίδα
Την ώρα που αναρίθμητα πουλιά και ζώα βρήκαν αμέσως τραγικό θάνατο από τη ραδιενέργεια, οι σημερινές συνθήκες διαβίωσης της άγριας ζωής στην απαγορευμένη περιοχή δεν είναι ξεκάθαρες. Καθώς λοιπόν πολλά είδη πουλιών της περιοχής έχουν επηρεαστεί σε καθοριστικό βαθμό (δυσμορφίες) από το Τσέρνομπιλ, άλλα πάλι ζώα ακμάζουν! Η ευρύτερη περιοχή έχει καταληφθεί πλέον από πυκνή βλάστηση, με τη Φύση να παίρνει και πάλι τον πρώτο λόγο και τον ανθρώπινο παράγοντα να λείπει από παντού, και το Pripyat έχει γίνει επίγειος παράδεισος για λύκους, αρκούδες, κάστορες και τόσα ακόμα είδη που βρίσκουν βολικό καταφύγιο στην πόλη-φάντασμα. Όσο για την κατάστασή τους, και πάλι οι έρευνες δεν καταλήγουν σε κοινά συμπεράσματα…
newsbeast.gr
agrinioreport.gr