Νέα στοιχεία από τα Ναζιστικά Αρχεία για τον Βάλτο: «Η περιοχή νοτίως της Άρτας θα ειρηνεύσει μόνο αν συλληφθεί και εξορισθεί ολόκληρος ο ανδρικός πληθυσμός»
Του Γιάννη Χούτα Αρχιτέκτονα
Στο τέλος του 1942 είχε επέλθει η μεγάλη καμπή υπέρ των Συμμαχικών Δυνάμεων στον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο. Οι Άγγλοι αναχαίτισαν στις 23/10 τον Ρόμελ στο Ελ Αλαμέιν και κυνήγησαν τους Γερμανούς στην έρημο μέχρι την Τυνησία, για να τους εκδιώξουν από την Αφρική. Λίγο αργότερα στις 19/11 και οι Σοβιετικοί άρχισαν την αντεπίθεση στο Στάλιγκραντ και στις αρχές Ιανουαρίου κατόρθωσαν να εγκλωβίσουν πολλές γερμανικές μεραρχίες.
Οι Σύμμαχοι το καλοκαίρι του '43 είχαν συγκεντρώσει τις δυνάμεις τους στην Τυνησία και ήταν πλέον έτοιμοι για να κτυπήσουν τον Άξονα στην ίδια την Ευρώπη. Πού θα γινόταν όμως η αναμενόμενη απόβασή τους;
Όλοι τότε πίστεψαν ότι οι Σύμμαχοι θα πραγματοποιούσαν την απόβασή τους στην Ελλάδα και μάλιστα στα δυτικά της παράλια. Αυτό έδειχναν όλα τα φαινόμενα.
Εδώ το αντάρτικο κίνημα, μετά τον Γοργοπόταμο, είχε φουντώσει. Την άνοιξη του '43 στα βουνά της Ελλάδος γίνεται συστηματική εκπαίδευση και συνεχείς ρίψεις πολεμοφοδίων από τα συμμαχικά αεροπλάνα. Οι Οργανώσεις της Εθνικής Αντίστασης αναγνωρίζονται ως προκεχωρημένα στρατιωτικά τμήματα του Συμμαχικού Στρατηγείου Μέσης Ανατολής (ΣΣΜΑ) για την διεξαγωγή του αγώνα εναντίον των ξένων κατακτητών και εντάσσονται στους σχεδιασμούς του με την κωδική ονομασία ''Animals''. Ο ρόλος τους αναβαθμίζεται. Δεν περιορίζονται μόνο στα σαμποτάζ που - σύμφωνα με το προηγούμενο σχέδιο ''Harling'' - θα ανέκοπταν τον ανεφοδιασμό των δυνάμεων του Άξονα. Θεωρούνται πλέον ικανές να δίνουν μάχες, να κρατούν θέσεις, ν' απελευθερώνουν περιοχές.
Και οι Γερμανοί στις εκτιμήσεις τους έλαβαν σοβαρά υπ' όψιν τους τις δυνατότητες που είχε το ελληνικό αντιστασιακό κίνημα να υποβοηθήσει μιά επιχείρηση απόβασης των Συμμάχων. Έκριναν ότι δεν ήταν πλέον αρκετές οι εγκατεστημένες 6 μεραρχίες για την επιβολή ’’της τάξεως’’ στην χώρα μας . Γι’ αυτό και αναγκάστηκαν ν' αποσύρουν άλλες 5 μεραρχίες από το Ανατολικό Μέτωπο και από την Ιταλία και να τις μεταφέρουν στην Δυτική Ελλάδα, όπου είχαν παρατηρήσει μια πιο έντονη δραστηριότητα.
Την απόβασή τους στις ακτές της Δυτικής Ελλάδος προσποιούνταν ότι ετοίμαζαν και οι Σύμμαχοι, ενώ είχαν επιλέξει την Σικελία. Για να επιτείνουν μάλιστα την παραπλάνηση των αντιπάλων τους, έριξαν στα παράλια της Ισπανίας (του Φράνκο) ένα πτώμα με τα στοιχεία του Βρετανού αξιωματούχου Γουίλιαμ Μάρτιν, ο οποίος μετέφερε και τα ''απόρρητα σχέδια'' μιας επικείμενης απόβασης των Συμμάχων στη Δυτική Ελλάδα.
Ο ρόλος της χώρας μας και πάλι αναβαθμίζεται. Αλλά το κέντρο βάρους της από τα ανατολικά μετατοπίζεται τώρα προς τα δυτικά. Τα δυτικά της παράλια και ο δυτικός της άξονας αποκτούν εξαιρετική στρατηγική σημασία.
ΜΑΚΡΥΝΟΡΟΣ: Η ΔΥΤΙΚΗ ΠΥΛΗ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ
Επί του δυτικού άξονα της Ελλάδος, μεταξύ Αμφιλοχίας και Άρτας, υπάρχει το Μακρυνόρος, απ' όπου διέρχεται η μοναδική δίοδος που συνδέει την Ήπειρο με τη Νότια Ελλάδα. Είναι ένα στρατηγικό σημείο - κλειδί, μια πύλη, ο έλεγχος της οποίας μπορεί να καθορίσει την πορεία σημαντικών γεγονότων.
Βουνό με πυκνή βλάστηση «όλο κοντόρικο και αγριόβατα τυλιγμένο» κατά τον Μακρυγιάννη. Και ο ιστορικός Απόστ. Βακαλόπουλος συμπληρώνει την περιγραφή: «Με ατέλειωτες αλλεπάλληλες σειρές, η μιά πίσω απ' την άλλη, με βαθειές τάφρους, στενά γούπατα και μυτερά ακροβούνια, αποτελεί ένα φυσικό φράγμα. Οι βαθειές χαράδρες, τα απότομα φαράγγια, τα ρέματα, τα παραποτάμια και τα επικίνδυνα μονοπάτια δίνουν την μορφή μιας πολύπλοκης αραχνοφωλιάς»
Πάνω σ' αυτό βρίσκονταν τα περισσότερα χωριά του Βάλτου με τους ''κλέφτες τους πολλούς''. Ήταν ιδανικό έδαφος για ενέδρες και κλεφτοπόλεμο για όποιους ήξεραν τα κατατόπια.
Η στρατηγική του σημασία ήταν γνωστή από την αρχαιότητα, αλλά και οι επαναστάτες του '21 το ενέταξαν στα σχέδιά τους. Εκεί στη Λαγκάδα του Μακρυνόρους οι Βαλτινοί κατατρόπωσαν στις 18/6/1821 μια τούρκικη στρατιά και απέκλεισαν για 15 μήνες την κάθοδο τουρκικών στρατευμάτων.
Στους νεώτερους χρόνους για τη διέλευση του Μακρυνόρους χαράχθηκε ένας παραθαλάσσιος ελικοειδής αμαξιτός δρόμος. Εκεί σταμάτησε κι ο Ναπολέων Ζέρβας, όταν κίνησε από την Αθήνα με τους 4 συντρόφους του για το βουνό.
ΟΙ ΒΑΛΤΙΝΟΙ ΚΑΙ Ο ΑΡΧΗΓΟΣ ΤΟΥΣ ΣΤΥΛΙΑΝΟΣ ΧΟΥΤΑΣ
Ο ιστορικός Φοίβος Νεόκ. Γρηγοριάδης σημειώνει:
«Ο πολύπειρος στρατηγός δεν διάλεξε τυχαία τον Βάλτο για ορμητήριό του. Δεν είναι μόνο τα βουνά του πάνω σε στρατηγικές θέσεις και οι κορυφές του απάτητες. Είναι και οι Βαλτινοί αδάμαστοι. Μόνοι τους ασύνδετοι με την Αθήνα προετοιμάζονται για τον πόλεμο που ξέρουν από την παράδοσι, που τον έχουν στο αίμα τους, από την πρώτη στιγμή της υποδουλώσεως της πατρίδας.
Λίγο αργότερα στο λημέρι του ο στρατηγός θα συναντηθεί μ' άλλο ένα καπετάνιο. Δεν είναι στρατιωτικός αυτός. Γιατρός είναι. Μα είναι Βαλτινός, γεννημένος πολέμαρχος. Ο καπετάνιος Στέλιος Χούτας.» 1
[[ 1. Φοίβος Ν. Γρηγοριάδης: ''ΓΕΡΜΑΝΟΙ, ΚΑΤΟΧΗ, ΑΝΤΙΣΤΑΣΙΣ'' Τομ.5, σελ.360, εκδ. Κεδρηνός, Αθήνα 1973. Στην Αντίσταση ο Φοίβος Νεόκοσμου Γρηγοριάδης είχε το ψευδώνυμο ''Φώτης Βερμαίος'' και αγωνίστηκε με τον ΕΛΑΣ. Υπήρξε Λοχαγός, μέλος του Γενικού Αρχηγείου Στερεάς του ΕΛΑΣ, Καπετάνιος του 34ου Συντάγματος, Επιτελάρχης της 5ης Ταξιαρχίας ΑττικοΒοιωτίας αργότερα.]]
Όλα πήγαν κατ' ευχήν. Ο στρατηγός βρήκε πλέον, στην εδραιωμένη στο Βάλτο αντάρτικη ομάδα του Στυλιανού Χούτα, τους ανθρώπους που θα τον βοηθούσαν για να ορθοποδήσει. Κι από την άλλη ο αρχηγός Στυλιανός Χούτας βρήκε τον συνδετικό κρίκο επικοινωνίας με τα κεντρικά επιτελεία του αντικατοχικού αγώνα. «Αν είναι να γίνει κάτι σοβαρό, τότε θα έχεις την στήριξή μου», ακούστηκε στο κλείσιμο της συζήτησης, ο αποφασιστικός τόνος της φωνής του γιατρού προς τον στρατηγό. Και η βοήθεια που του προσέφερε ήταν σημαντική. Θέτει το απόσπασμα του ''Γεωργίου Κοσσυβάκη'' χωρίς δισταγμό στην διάθεση του στρατηγού για την μετεγκατάστασή του προς τα διπλανά Τζουμέρκα και εντάσσεται στον ΕΔΕΣ ως Αρχηγείο Βάλτου.2 Διατηρεί όμως την αυτονομία του, όπως υποδηλώνει και ο τίτλος του, ή, όπως προκύπτει από διάφορα στοιχεία, π.χ. το Ημερολόγιο του Ναπολέοντα Ζέρβα.3
[[ 2. Εντάχθηκε αλλά, καίτοι παλαιός δημοκρατικός ο Στυλιανός Χούτας , διατηρούσε πάντα τις επιφυλάξεις του ως προς το καταστατικό και τις πολιτικές επιδιώξεις του ΕΔΕΣ. Τις θεωρούσε άκαιρες, γιατί απέκλειαν δυνάμεις από τον αντικατοχικό αγώνα. Η αντιστασιακή οργάνωση ''Ανεξάρτητος Εθνική Οργάνωσις Βαλτινών'' (ΑΕΟΒ), που είχε ιδρύσει ο Στυλιανός Χούτας μετωνομάζεται τώρα σε Αρχηγείο Βάλτου της ΕΟΕΑ-ΕΔΕΣ. Η ΑΕΟΒ σκόπιμα είχε παραποιηθεί σε ''Εθνική Οργάνωση Βασιλοφρόνων'' τόσο από τη βασιλική παράταξη, όσο και από την κομμουνιστική πλευρά, παρ' ότι γνώριζαν ότι ένας βενιζελικός δεν θα μπορούσε ποτέ να ιδρύσει οργάνωση βασιλοφρόνων. Η παραποίηση αυτή συνεχίζεται ακόμη και σήμερα, γιατί βολεύει αμφότερους. Οι μεν βασιλικοί για να οικειοποιηθούν μια αντιστασιακή οργάνωση, οι δε κομμουνιστές για να προσδώσουν ετικέττα ''αντιδραστική'' σε μια αντιστασιακή οργάνωση που επιχείρησαν πολλές φορές να την διαλύσουν.]]
[[3. ''ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ Στρατηγού Ναπολέοντα Ζέρβα 1942-45'', σελ. 275, εκδ. Ωκεανίδα, Αθήνα 2013.]]
Ο γιατρός Στυλιανός Χούτας, με μόνο οδηγό το αγωνιστικό πνεύμα των προγόνων, είναι απ' τους λίγους Έλληνες που αντιλήφθηκε τόσο πρώϊμα τη σημασία του αντάρτικου των βουνών και αμέσως μετά την κατάρρευση του Αλβανικού Μετώπου, φρόντισε για τη συγκέντρωση του οπλισμού που εγκατέλειπαν πορευόμενοι προς τις εστίες τους οι στρατιώτες μας. Λίγο αργότερα προχώρησε στη δημιουργία Επιτροπών Εθνικού Αγώνα σε κάθε χωριό. Και στις 12 Ιουνίου 1942 έκανε το αποφασιστικό βήμα να βγει από τους πρώτους Έλληνες στα βουνά, παρ' όλο που είχε δύο μικρά παιδιά και κλονισμένη υγεία.4
[[ 4. Είχε κάνει εγχείρηση αφαίρεσης νεφρού και συνέχιζε να υποφέρει πολύ συχνά απο πόνους. Το 1940 μπορούσε να είχε αποφύγει και την επιστράτευσή του στο Μέτωπο.]]
Ήταν μια κίνηση που την είχε προετοιμάσει από καιρό. Δεν πήρε υποσχέσεις και εγγυήσεις για βοήθεια. Στηρίχθηκε στις δυνάμεις του τόπου του, στα βουνά του, στους Βαλτινούς και στην αγωνιστική τους παράδοση. Στην βαθειά του πίστη, ότι οι Έλληνες δεν μπορούσαν ν' αντέξουν κανένα ζυγό.
Συγκροτεί αμέσως το πρώτο αντάρτικο σώμα με την ονομασία ''Ανεξάρτητος Εθνική Οργάνωσις Βαλτινών'' (ΑΕΟΒ). Σχηματίζει και εφεδρικές ομάδες ενόπλων, έτοιμων για δράση ανά πάσα στιγμήν. Εδραιώνεται πια στην περιοχή. Σβήνεται και η αντίδραση προς παρόμοιες ενέργειες των «φρονίμων αρχόντων του τόπου».5
[[ 5. Πρόκειται για τον Μητροπολίτη Αιτωλοακαρνανίας Ιερόθεο και κάποιους άλλους ''προκρίτους'' της Αμφιλοχίας, όπως ο Ιωάν. Σκυλοδήμος, οι γιατροί Δημ. Σκαλτσής και Μάρκος Πανέτας, ο μετέπειτα Δήμαρχος.]]
Προχωρεί ακολούθως στην ολοκλήρωση της διοικητικής διάρθρωσης της περιοχής. Ανακηρύσσει την ''Ελεύθερη Ορεινή Ελλάδα'', το πρώτο ελεύθερο και αυτόνομο κρατίδιο στην κατεχόμενη Ελλάδα και αρχίζει τις συγκρούσεις με τον κατακτητή.
Οι κυριότερες μάχες που έδωσε με ιταλικά αποσπάσματα το Αρχηγείο Βάλτου, όπως μετωνομάσθηκε η ΑΕΟΒ μετά την προσχώρησή της στον ΕΔΕΣ, μέχρι το ηρωϊκό καλοκαίρι του '43, ήταν: Η 3ήμερη μάχη στο Κλειδί - Κορόρα - Γάβροβο (25-28/10/42), η 4ήμερη μάχη στην Χελώνα - Κλειδί (18-21/1/43) και η 3ήμερη μάχη στην Χελώνα - Ρείκια (21-23/2/43). Σε αυτές οι Βαλτινοί αντάρτες πήραν το βάπτισμα του πυρός.
Την άνοιξη του '43 η προσέλευση προς κατάταξη νέων ανταρτών στο Αρχηγείο Βάλτου είναι συνεχής και η εκπαίδευση των ανταρτών είναι εντατική. Προσέρχονται και πολλοί αξιωματικοί εκπαιδευτές. Η προτεραιότητα τώρα δίνεται στην προετοιμασία, εν όψει μιάς επικείμενης σημαντικής αποστολής.
Η τελευταία φάση του σχεδίου ''Αnimals'' που προέβλεπε την έναρξη ταυτόχρονων επιχειρήσεων σ' όλη την Ελλάδα, μπαίνει σε εφαρμογή στα τέλη Ιουνίου. Το Αρχηγείο Βάλτου διαθέτει 450 αξιόμαχους Βαλτινούς αντάρτες, με Επιτελάρχη τον Κύπριο αξιωματικό Μενέλαο Παντελίδη. Εξέρχεται από τη βάση του για επιχειρήσεις στην περιοχή ευθύνης του και επιστρέφει σ' αυτή θριαμβευτικά στο τέλος του Ιουλίου.
ΜΑΧΗ ΜΑΚΡΥΝΟΡΟΥΣ: Η ΚΟΡΩΝΙΔΑ ΤΩΝ ΜΑΧΩΝ
Η πρώτη μεγάλη επιχείρηση των Βαλτινών ανταρτών ήταν η επίθεση εναντίον της δυτικής φρουράς της γέφυρας του Αχελώου στις 4-5 Ιουλίου. Οι Ιταλοί όμως αυτή τη φορά δεν αιφνιδιάσθηκαν, είχαν κατασκευάσει διπλές και τριπλές ζώνες ασφαλείας και ανέμεναν την επίθεση. Μετά από σκληρό αγώνα και παρ' όλες τις απώλειες σε νεκρούς και τραυματίες, η ιταλική φρουρά εξουδετερώθηκε πλήρως και η αποστολή του Αρχηγείου Βάλτου εξετελέσθη. Την επίθεση αυτή οι κατακτητές τη θεώρησαν ως προπομπό της απόβασης των Συμμάχων στη Δυτική Ελλάδα.6
[[ 6. Το τμήμα του ΕΔΕΣ υπό τον Κ. Μπούρο που είχε επιτεθεί στην ανατολική πλευρά της γέφυρας, εξουδετέρωσε τελικά την ιταλική φρουρά. Ωστόσο η γέφυρα δεν ανατινάχθηκε, διότι οι Ιταλοί είχαν πληροφορηθεί για την επίθεση και αντί να αιφνιδιαστούν, αιφνιδίασαν τους επιτιθέμενους, οι οποίοι υποχώρησαν αρχικά προσωρινά και αυτήν την υποχώρηση οι Άγγλοι σαμποτέρ, που βρίσκονταν στην ανατολική όχθη με τα εκρηκτικά, την εξέλαβαν ως εγκατάλειψη της επιχείρησης.]]
Στη συνέχεια οι δυνάμεις του Αρχηγείου Βάλτου παρατάχθηκαν κατά μήκος της εθνικής οδού για τον έλεγχο του χώρου ως την Άρτα. Καταστρέφουν τις τηλεπικοινωνιακές γραμμές και ανατινάζουν όλες τις γέφυρες στο Μακρυνόρος έως την Άρτα. Πληροφορούνται στις 10 Ιουλίου για την απόβαση των συμμάχων στην Σικελία και αναμένουν. Ώσπου έφθασε η πληροφορία, ότι η ιταλική Μεραρχία ''Βrennero'' προερχόμενη από την Αθήνα σπεύδει, μέσω Φωκίδας και Αιτ/νίας προς τα αλβανικά παράλια και την Ιταλία για την αποτροπή της απόβασης. Είχε φθάσει η ώρα για να δοξαστούν και πάλι οι Βαλτινοί και να μείνουν στην ιστορία, ως οι νέοι, οι σύγχρονοι Σπαρτιάτες.
Στους 450 του Στυλιανού Χούτα έπεσε λοιπόν ο κλήρος της φύλαξης των ''Δυτικών Θερμοπυλών''. Αποφάσισαν να σταθούν όρθιοι και ν' αντιπαραταχθούν σε τρομακτικά υπέρτερες δυνάμεις. Είχαν μόνο 2 πολυβόλα, 12 οπλοπολυβόλα, 4 αντιαρματικά τυφέκια, μερικές νάρκες και τον ατομικό οπλισμό τους, και τάβαλαν με μια ολόκληρη μεραρχία 6-8 χιλ. στρατιωτών, η οποία κινούμενη σε φάλαγγα 680 οχημάτων διέθετε πυροβολικό, τανκς, θωρακισμένα, βαρειά πυροβόλα, όλμους κλπ. Δέος προκαλούσε στο πέρασμά της. Κανείς δεν διανοήθηκε να την παρενοχλήσει ως το Μακρυνόρος. Το απετόλμησαν οι Βαλτινοί αντάρτες και πέτυχαν το ακατόρθωτο. Την καθήλωσή της επί 8ήμερο και τον αποδεκατισμό της.
Αξίζει να παρακολουθήσουμε συνοπτικά τις κυριότερες φάσεις αυτής της μάχης που μοιάζει με επικό παραμύθι: 7
[[ 7. Βλέπε: Στυλιανού Θ. Χούτα: Η ΜΑΧΗ ΤΟΥ ΜΑΚΡΥΝΟΡΟΥΣ, εκδ. οίκος ''Ι.ΣΙΔΕΡΗΣ'', Αθήνα 1983. Εκεί παρατίθενται και πάρα πολλά επίσημα έγγραφα - γεννήματα των ιστορικών εκείνων στιγμών - τα οποία τεκμηριώνουν πλήρως την ιστορική αλήθεια.]]
Το πρωί της 14ης Ιουλίου, όταν η κεφαλή της φάλαγγας των 680 οχημάτων της μηχανοκίνητης μεραρχίας Brennero ανηφόριζε για να εισέλθει στην οφιοειδή όδευση του Μακρυνόρους - κι ενώ το τέλος της φάλαγγας δεν είχε ξεκινήσει ακόμη από την Αμφιλοχία - συνταράχθηκε η περιοχή από τα πρώτα καταιγιστικά πυρά των Βαλτινών μαχητών. Τη στιγμή που η ομάδα των μοτοσυκλετιστών που προπορεύονταν πλησίαζε την πρώτη νάρκη, ο Στυλιανός Χούτας διέταξε το έναυσμα της μάχης και ένα οπλοπολυβόλο τους θέρισε για να μην την πατήσουν και την ''αχρηστεύσουν''. Το τανκ που ακολουθούσε, συνέχιζε να προχωρεί βάλλοντας κατά των ανταρτών, πέφτει στην νάρκη και ανατινάσσεται. Η ισχυρή αυτή εκπυρσοκρότηση δίνει φτερά στους Βαλτινούς αντάρτες, που προσβάλλουν τώρα με σφοδρότητα τα πρώτα οχήματα της φάλαγγας και τα καταστρέφουν. Προκαλείται σύγχυση, πανικός και η απόφραξη του δρόμου. Λίγο αργότερα πλαγιοφυλακές πεζικού των Ιταλών που προσπάθησαν να κινηθούν απειλητικά αναχαιτίσθηκαν. Η Μεραρχία έχει πλέον καθηλωθεί.
Την επόμενη μέρα, 15η Ιουλίου η μάχη συνεχίσθηκε με την ίδια ένταση. Αλλά παρά τις προσπάθειες του πυροβολικού των Ιταλών και τις επιθέσεις του πεζικού τους, δεν μπόρεσαν να ελέγξουν τα στενά.
Την 16η Ιουλίου οι Ιταλοί επιτελείς, στην απελπισία τους, μεταχειρίσθηκαν ένα απάνθρωπο μέτρο. Αιχμαλώτισαν 20 αμάχους από τα γύρω χωριά και - αφού εκτέλεσαν επιτόπου τρεις νέους - έβαλαν τους υπόλοιπους δεμένους να προπορεύονται. Οι Βαλτινοί αντάρτες αναγκάσθηκαν να αφαιρέσουν τις νάρκες και μετά από κάποιες αψιμαχίες προσποιήθηκαν ότι υποχωρούν.
Είχαν όμως βάλει σε εφαρμογή τη δεύτερη φάση του σχεδίου τους. Έστησαν ενέδρα σε μια μεγάλη στροφή του δρόμου και τη στιγμή που έστριψαν όλοι οι αιχμάλωτοι που προπορεύονταν, επιτέθηκαν με σφοδρότητα κατά της εχθρικής φάλαγγας και απελευθέρωσαν τους αιχμαλώτους. Μόνο ελάχιστα αυτοκίνητα κατόρθωσαν να διαφύγουν προς την Άρτα. Στη χαράδρα όμως εγκλωβίστηκαν και αχρηστεύτηκαν περί τα 150 οχήματα.
Η Μεραρχία δεν καθηλώθηκε απλώς, αλλά έπαθε πανωλεθρία. Οι Βαλτινοί αντάρτες επιδόθηκαν τώρα στη συλλογή των λαφύρων. Το πιο χρήσιμο απ' αυτά ήταν ένα συρόμενο πυροβόλο ανέπαφο με 220 οβίδες.
Την 17η Ιουλίου, ακούγονταν μόνο το ιταλικό πυροβολικό που βομβάρδιζε αδιάκοπα χωρίς στόχο. Έριχνε στα ''κουτουρού''.
Την 18η Ιουλίου υπήρξαν μόνο αναγνωριστικές κινήσεις των Ιταλών από την πλευρά της Αμφιλοχίας και της Άρτας, που υποχώρησαν με τα πρώτα πυρά των ανταρτών. Οι Ιταλοί έχουν χάσει κάθε έλεγχο πια και στην απελπισία τους ζήτησαν τη βοήθεια των Γερμανών. Στους Βαλτινούς αντάρτες τώρα προστέθηκε και ένα τάγμα 150 ανδρών υπό τον Κων/νο Μπούρο που έστειλε ο Ζέρβας για ενίσχυση. Άρχισαν να καταφθάνουν και όλες οι εφεδρικές δυνάμεις του Αρχηγείου Βάλτου.8
[[ 8. Η εφεδρική ομάδα Περδικακίου υπό τον Κ. Βασιλάκη εμφανίσθηκε πρώτη. Κατέφθασε επίσης και η ομάδα των Ευρυτάνων υπό τον Ι. Οικονόμου.]]
Την 6η ημέρα 19η Ιουλίου αρχίζει μια νέα φάση της μάχης ακόμα σκληρότερη, με τη συμμετοχή και τμημάτων της γερμανικής Μεραρχίας Edelweiss. Οι πλαγιοκοπήσεις των εχθρικών δυνάμεων επαναποκρούονται και η φάλαγγα καθηλώνεται για μια ακόμα φορά. Το συρόμενο πυροβόλο, λάφυρο από τους Ιταλούς, που χειριζόταν ο αξιωματικός πυροβολικού Αθανάσιος Καραπάνος έκανε το θαύμα του.
Την 20η Ιουλίου παρά την συντονισμένη εχθρική επίθεση τόσο από την πλευρά της Αμφιλοχίας, όσο κι απ' την πλευρά της Άρτας, οι Βαλτινοί αντάρτες κρατούσαν τις θέσεις τους. Το απόγευμα γερμανικές δυνάμεις προχώρησαν προς στιγμήν στα κεντρικά υψώματα και επιχείρησαν να διασπάσουν τις αντάρτικες δυνάμεις. Όμως αναγκάσθηκαν τελικά να αποσυρθούν, μετά από ανυπολόγιστες φθορές που υπέστησαν.
Την επομένη 21η Ιουλίου, 8η ημέρα της μάχης, ο αγώνας συνεχίσθηκε με την ίδια ένταση. Το πυροβολικό έβαλε ακατάπαυστα και παρ' όλες τις αμφίπλευρες επιθέσεις των Γερμανών και Ιταλών, οι Βαλτινοί αντάρτες αποκρούουν πεισματικά όλες τις επιθέσεις και διατηρούν σταθερά τον έλεγχο της οδού. Η φάλαγγα βρίσκεται καθηλωμένη και δεν μπορεί να προχωρήσει. Τότε έφθασε τηλεγράφημα από το Στρατηγείο της Μέσης Ανατολής προς τον αρχηγό των Βαλτινών Στυλιανό Χούτα, ότι η απόβαση των Συμμάχων στην Ιταλία είχε αίσιο τέλος και η παρεμπόδιση της φάλαγγας δεν έχει πλέον καμία άλλη χρησιμότητα.
Την 22α Ιουλίου οι αντάρτικες ομάδες δεν υπήρχαν πλέον εκεί. Είχαν απαγκιστρωθεί την προηγούμενη νύκτα από τις θέσεις τους και οι εχθρικές επιθέσεις που πραγματοποιήθηκαν την ημέρα αυτή έπεφταν... στο κενό.
Τους δεινοπαθούντες Ιταλούς δεν τους έσωσε, ούτε η εφαρμογή του απάνθρωπου σχεδίου τους να αιχμαλωτίσουν άμαχο πληθυσμό και να τον χρησιμοποιήσουν ως ασπίδα για να κρυφτούν πίσω τους. Δεν τους έσωσε ούτε και η περιβόητη Ναζιστική Μεραρχία ''Εdelweiss'' που προσέτρεξε για βοήθεια. Τους έσωσε η εντολή που στάλθηκε από το Συμμαχικό Στρατηγείο προς το Αρχηγείο Βάλτου για κατάπαυση του πυρός.
Οι Βαλτινοί μαχητές - που ενισχύθηκαν από τις εφεδρικές ομάδες και είχαν την πάνδημη επικουρία του τοπικού πληθυσμού - αντιμετώπισαν με επιτυχία 2 Μεραρχίες και υπέστησαν το ελάχιστο δυνατό κόστος των 5 νεκρών και 7 τραυματιών. Πολέμησαν υπό τον αφόρητο καύσωνα εκείνου του Ιουλίου με πείσμα και απαράμιλλο ηρωϊσμό και είχαν τον σταθερό έλεγχο της διάβασης του Μακρυνόρους επί ένα 8ήμερο. Είναι δε εντυπωσιακό και άξιο επισήμανσης το εκπληκτικό και πρωτοφανές γεγονός, ότι σταμάτησαν τις επιχειρήσεις και αποχώρησαν μόνο κατόπιν εντολής και αφού βεβαιώθηκαν ότι ο σκοπός τους είχε επιτευχθεί εις το ακέραιο. Η ικανοποίηση ήταν πλέον διάχυτη στο ελληνικό στρατόπεδο: «Με το δίκιο του ο αρχηγός Βάλτου εξέφρασε προς τους αδάμαστους μαχητάς του την ευγνωμοσύνη της πατρίδος και με το δίκιο τους κι εκείνοι επέστρεφαν στα ορμητήριά τους τραγουδώντας τον Αρχηγό τους.»9
[[ 9. Φοίβος Ν. Γρηγοριάδης: ''Το Αντάρτικο: ΕΛΑΣ-ΕΔΕΣ-ΕΚΚΑ(5/42), εκδ. Κ. Χ. Καμαρινόπουλος, Αθήνα 1964, σελ. 587.
Δύο απ' τα τραγούδια που έλεγαν στο Βάλτο (παραλογές των γνωστών δημοτικών τραγουδιών), μας τα διέσωσαν ο Σπύρος Τσεκούρας και ο Θωμάς Κατσούλης, γιός του αντάρτη Παν. Κατσούλη (1912-91). Σ' αυτά διαφαίνεται, ότι η μορφή του γιατρού Στέλιου Χούτα αποκτούσε τα χαρακτηριστικά λαϊκού ήρωα:
[[ Κάτω στου Βάλτου τα χωργιά
όλοι πάνε στ' αντάρτικα
γιά να διώξουν τον οχθρό
κι έχουν τον Χούτα αρχηγό.
Εκεί είν' οι αντάρτες οι πολλοί
που πολεμάνε με ψυχή,
ο Στέλιο Χούτας σα μπεί μπροστά
συντρίβουνε και μιά στρατιά. ]]
[[ Τρακόσια παληκάρια απ' τ' Βάλτου τα χωργιά
πάνε να πολεμήσουν για την ελευτεργιά.
Στο δρόμο που πηγαίνανε γέροντα απαντούν.
«Γειά και χαρά σου γέρο».«Καλώστα τα παιδιά».
«Πού πάτ' αρματωμένοι, πού πάτ' ορέ παιδιά;»
«Πάμε να πολεμήσουμε βάρβαρα στρατά».
Και τους ξαναρωτάει:«Ποιόν έχετ' αρχηγό;»
Κι όλοι μαζ' απαντάνε:« Τον Χούτα τον γιατρό,
που ξέρει να τσακίζει τον μισητό οχτρό». ]]
Η Μεραρχία που στις 24/6/41 έμπαινε ''θριαμβευτικά'' στην Αθήνα, συντριμμένη τώρα ξεκινάει για την Άρτα, όπου μαζεύει τα κομμάτια της μέχρι τις 26 Ιουλίου. Οι απώλειές της σε ανθρώπινα θύματα είναι πρωτοφανείς και υπολογίζονται από 800-1000 νεκρούς και τραυματίες. Από εκεί αναχωρεί χωρίς κανένα πλέον σκοπό προς τα Γιάννενα. Ο Μουσολίνι είχε ήδη από τις 25 Ιουλίου συλληφθεί και το φασιστικό καθεστώς ανατραπεί. Οι Ιταλοί φασίστες χάνουν και στην τελευταία τους μάχη με τους Έλληνες και αποχωρούν ταπεινωμένοι. Τα υπολείμματα της μεραρχίας Brennero δεν συνθηκολόγησαν, όπως τα άλλα ιταλικά στρατεύματα, αλλά συνέχισαν στο πλευρό της Βέρμαχτ ως το τέλος.
Στο Μακρυνόρος δόθηκε μια από τις πιό επικές μάχες της Εθνικής Αντίστασης, που μας φέρνει στο νου τις Θερμοπύλες, τα Δερβενάκια και την Λαγκάδα του Μακρυνόρους το 1821. Ήταν η μεγαλύτερη από όλες τις μάχες των αντάρτικων δυνάμεων στην Ελλάδα, αλλά και η σημαντικότερη, η πολυτιμότερη. Γιατί ήταν ενταγμένη στους σχεδιασμούς του Συμ. Στρατηγείου και συνέβαλε στην επιτυχία της απόβασης των Συμμάχων, αλλά και στην αιχμαλωσία του Μουσολίνι. Αν κατόρθωνε να φθάσει εγκαίρως η φιλο-ναζιστική μεραρχία Brennero στην Ιταλία, θα μπορούσε ενδεχομένως να είχε αλλάξει και η πορεία των επιχειρήσεων εκεί.
Πρωταγωνιστής σ' αυτήν την επιτυχία υπήρξε ο αρχηγός των Βαλτινών Στυλιανός Χούτας. Ήταν ο ηγέτης που εμψύχωνε συνεχώς και ενέπνεε αποφασιστικότητα και θάρρος. «Ως λιοντάρι πολεμούσε και ως φιλόσοφος οδηγούσε».10 Πρωταγωνιστικό ρόλο σ' αυτόν τον αγώνα διεδραμάτισε επίσης και ο Επιτελάρχης των ΕΟΕΑ-ΕΔΕΣ Βάλτου Μενέλαος Παντελίδης.11
[[10. Με αυτούς τους χαρακτηρισμούς περιέγραψε ο Μακρυγιάννης τον πρωταγωνιστικό ρόλο του Γώγου Μπακόλα σε μια άλλη μεγάλη μάχη το 1821 επίσης στο Μακρυνόρος.
Ο Νεοζηλανδός Μπιλ Τζόρνταν στο βιβλίο του ''Conquest Without Victory’’ περιγράφει τον Στυλιανό Χούτα ως εξής: «Μου θύμιζε αρχιεπαναστάτη κάποιας λατινοαμερικάνικης χώρας ( Comandante Latinoamericano ). Ήταν μελαψός (απο τον ήλιο) και είχε μικρό στριμμένο μουστάκι. Τα αστραφτερά σκούρα μάτια του, πρόδιδαν δυσθυμία και τρομερό ηγέτη».]]
[[ 11. Ο Μενέλαος Παντελίδης, Κύπριος στην καταγωγή, ήταν ικανώτατος αξιωματικός, πολύ γενναίος και εξαίρετος άνθρωπος. Ο Στυλιανός Χούτας τον χαρακτήρισε ως ''άριστο''. Νικητής των μαχών της Γέφυρας Αχελώου, του Μακρυνόρους και του Τσακνοχωρίου, αιχμαλωτίσθηκε (στην προσπάθειά του να υποβοηθήσει την υποχώρηση φίλιων δυνάμεων) λίγο αργότερα από τον ΕΛΑΣ και διαπομπεύτηκε. Μεταπολεμικά διετέλεσε ο πρώτος Αρχηγός της Εθνικής Φρουράς Κύπρου.]]
Άνθρωποι σαν τον Στυλιανό Χούτα και τον Μενέλαο Παντελίδη με μόνα εφόδια την εμπιστοσύνη στον εαυτό τους και την κρίση τους, μπορούν ίσως ν’ αλλάξουν ακόμα και τον ρουν της ιστορίας. Αποτέλεσμα της αγαστής συνεργασίας αυτών των δύο υπήρξε ένα αριστοτεχνικό σχέδιο που αξιοποιούσε κατάλληλα τη μορφολογία του εδάφους και το μετέτρεπε σε πολλαπλασιαστή της ισχύος τους. Η διάταξη της δύναμης των 450 μαχητών σε μια διαδρομή πολλών χιλιομέτρων ήταν έργο σοφής επιτελικής ενέργειας. Μ' αυτό το σχέδιο και σε συνδυασμό με τον απαράμιλλο ηρωϊσμό των Βαλτινών ανταρτών και την κάθε φορά έξυπνη τακτική τους, μπόρεσαν να μετριάσουν την εις βάρος τους τεράστια δυσαναλογία δυνάμεων και να πετύχουν τον στόχο τους. Και όπως τονίζει ο στρατιωτικός αναλυτής Παντελής Δ. Καρύκας: «με την αναδιάταξη των ελαχίστων δυνάμεών τους κατελάμβαναν πάντα τις καλύτερες θέσεις και ευρίσκονταν πάντοτε ένα βήμα μπροστά από τις κινήσεις του εχθρού». 12 - 13
[[ 12. ''ΣΤΡΑΤΟΙ & ΤΑΚΤΙΚΕΣ'', Περιοδικό Στρατιωτικής Ιστορίας, Τεύχος 21, Μάϊος - Ιούνιος 2013. ]]
[[ 13. Καθοριστική ήταν η συμβολή και πολλών ακόμη μαχητών τις μέρες εκείνες. Όπως του πυροβολητή Καρακιτσάκη που, με την μεγάλη ευστοχία του φονικού πυροβόλου του, ακινητοποίησε πολλά καμιόνια ή όπως του λοχαγού Αθανασίου Καραπάνου, που έβαλε σε λειτουργία το συρόμενο πυροβόλο - λάφυρο της 16ης Ιουλίου - και έκανε μεγάλη ζημιά στους Ιταλούς. Ξεχώρισαν επίσης ο σκοπευτής Δ. Παναγιωτίδης, ο Τολιάς και οι Φλωριαδίτες Ρηγαναίοι, που γνώριζαν όλα τα μονοπάτια του Μακρυνόρους και αιφνιδίασαν πολλές φορές τους Ιταλούς. Αξίζει τέλος ν' αναφερθεί, ότι ένας απ' τους ανώνυμους τότε μαχητές υπήρξε και ο Σπύρος Μουστακλής, το σύμβολο της αντιδικτατορικής δράσης αργότερα.]]
ΣΧΕΔΙΟ ΕΞΟΡΙΑΣ ΟΛΩΝ ΤΩΝ ΒΑΛΤΙΝΩΝ
Μετά την κατάρρευση του φασιστικού καθεστώτος, οι Γερμανοί ετοιμάζονται ν' αντικαταστήσουν τους Ιταλούς στην Ελλάδα. Ετοιμάζουν και τα σχέδιά τους για τον ελληνικό χώρο. Η 8ήμερη μάχη του Μακρυνόρους έβαλε κατά προτεραιότητα και τον Βάλτο στο στόχαστρό τους. Λαμβάνουν σοβαρά υπ' όψιν τους τις εκτιμήσεις των Ιταλών στρατηγών που, όταν έφθασαν στα Γιάννενα, ανακοίνωσαν ότι στο Μακρυνόρος δέχθηκαν την επίθεση...15.000(!) ανταρτών. Είχαν και οι Γερμανοί τις πληροφορίες τους, ότι ο Βάλτος είναι μία «συμπαγής συμμοριακή περιοχή».14
[[ 14. Βλέπε αναφορά του Αρχηγού του Γερμανικού Επιτελείου ΝΑ Ευρώπης Φον Χέσλιγκ. Στο: Φοίβος Ν. Γρηγοριάδης: ''ΓΕΡΜΑΝΟΙ, ΚΑΤΟΧΗ, ΑΝΤΙΣΤΑΣΙΣ'' Τόμ. 6, σελ. 733, εκδ. ''Νεόκοσμος'', Αθήνα 1974. ]]
Το συμπέρασμα στο οποίο κατέληξαν μας το γνωστοποιεί ο πρώην Γενικός Γραμματέας του ΟΗΕ Κουρτ Βαλντχάιμ, που υπηρετούσε τότε το ναζιστικό καθεστώς, ως αξιωματικός στο 1γ Γραφείο Πληροφοριών του Γενικού Αρχηγείου της Ομάδας Στρατιών Ε. Το απεκάλυψε από τα αρχεία των Ναζί ο Νίκος Χειλάς και το δημοσίευσε στο τεύχος 315 (25-4-86), σελ. 31 του περιοδικού ''ΑΝΤΙ'', όπου σημειώνεται:
«Σε αναφορά του ο Κουρτ Βαλντχάιμ την 15η - 8 - 1943, αυτή τη φορά από την Αθήνα, αναμεταδίδει ότι για την «ειρήνευση» της περιοχής νοτίως της Άρτας τα γερμανικά στρατεύματα θα είχαν τότε μόνο προοπτική επιτυχίας «αν ο συνολικός ανδρικός πληθυσμός συλληφθεί και εκτοπισθεί»...»15
[[ 15. Ο Θέμης Μοσχάτος δεν διανοείται, ότι υπήρχε αντίσταση στον Βάλτο το '43, αφού δεν ήταν τότε εκεί ο...ΕΛΑΣ.(!) Και στο βιβλίο του ''Η Μάχη της Αμφιλοχίας'' γράφει, ότι πρότεινε προς το ''ΑΝΤΙ'' να διορθωθεί η ημερομηνία και να γίνει 15/8/44. Όμως δεν σκέφτηκε ένας επιτελάρχης - που επικρίνει μάλιστα τον ΕΛΑΣ, επειδή δεν έκανε αρκετές επιθέσεις σε αστικά κέντρα, όπως στην Αμφιλοχία, ώστε να αποκτήσει ...''εμπειρία για τον εμφύλιο πόλεμο'' (!) - ότι τον Αύγουστο του '43 οι Γερμανοί, αντικαθιστούσαν τους Ιταλούς και σχεδίαζαν πώς θα επιβληθούν στον ελληνικό χώρο, ενώ τον Αύγουστο του '44 είχαν αρχίσει ήδη να αποχωρούν. (Καθώς από τον Ιούνιο είχαν εγκαταλείψει ήδη την Παραμυθιά και την Πάργα. Επίσης τον Αύγουστο του ’44 είχαν αποσυνδέσει τον Σταθμό Διαβιβάσεων τους από τα Ακαρνανικά όρη και στην κάθοδό τους, μετά από πληροφορίες της αγωνίστριας Μαρίας Δημάδη, ο ΕΛΑΣ έστησε ενέδρα στο καραβάνι των ζώων που κατηφόριζαν και τα φορτωμένα μουλάρια διασκορπίστηκαν κι έφθασαν ως το Ρίβιο – Βλέπε, Τάκης Σκούρτας: ''Η Αντίσταση, ο Ροβεσπιέρος και το σχέδιο των Εγγλέζων'', σελ. 148 ).]]
Προς τούτο την ίδια μέρα, την 15η Αυγούστου του '43, οι Γερμανοί προχώρησαν στην εγκατάσταση δύο ταγμάτων στην περιοχή του Βάλτου. Ένα στην Αμφιλοχία, προς αντικατάσταση των Ιταλών που εντός ολίγου θα εγκατέλειπαν και ένα νέο τάγμα στο Μενίδι. Και επιδόθηκαν αμέσως στην αναζήτηση του τρόπου εφαρμογής της απόφασής τους αυτής.
Γιατί όμως αποφάσισαν αυτό το πρωτοφανές μέτρο, την εξορία δηλαδή μόνο των Βαλτινών; Προφανώς δεν πρόκειται για μια απόφαση τυχαία ή της στιγμής.
Ο λόγος είναι γιατί οι Βαλτινοί κατέχουν το Μακρυνόρος, το νευραλγικότερο σημείο του δυτικού άξονα της χώρας μας και γιατί έχουν μια παράδοση ιδιαίτερα αγωνιστική, που την συνεχίζουν. Είναι επίσης γιατί οι Γερμανοί γνωρίζουν, ότι στο Βάλτο υπάρχει μια πάνδημη συμμετοχή στον αγώνα μέσα από ένα παλλαϊκό σύστημα αντίστασης πολύ καλά οργανωμένο. Το σύστημα αυτό ήταν έργο ενός στρατηγικού μυαλού, του γιατρού Στυλιανού Χούτα, που το μιμήθηκαν τόσο ο Ναπολέων Ζέρβας στην Ήπειρο, όσο και ο Άρης Βελουχιώτης στην Ανατολική Ρούμελη.
ΤΟ ΠΑΛΛΑΪΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΑΝΤΙΣΤΑΣΗΣ
Το σύστημα οργάνωσης της αντίστασης που εφάρμοσε ο Στυλιανός Χούτας υπήρξε πρωτοποριακό. Βασίζονταν στην εθελοντική ενεργοποίηση ολόκληρου του πληθυσμού της περιοχής και στην συνεχή ετοιμότητα των πολιτών - μαχητών. Σ' αυτό όλοι οι Βαλτινοί δρούσαν υπεύθυνα και είχαν κάποιο ρόλο στον αντικατοχικό αγώνα. Ήταν εμπνευσμένο από το κοινοτικό σύστημα, όπως ήταν βιωμένο στον τόπο του και το είχε αφουγκραστεί.
Άρχιζε με την δημιουργία Επιτροπών Εθνικού Αγώνα σε κάθε χωριό και συνοικισμό, όπου συμμετείχαν οι πιο έγκριτοι πολίτες και αποτελούσαν μια εκδοχή εναλλακτικής αυτοδιοίκησης. Οι επιτροπές αυτές συγκροτούσαν τους ενόπλους, απ' τους οποίους κάποιοι επιλέγονταν ως μόνιμοι αντάρτες και οι υπόλοιποι, λόγω ανεπάρκειας μέσων για την συντήρησή τους, αποτελούσαν τις Ένοπλες Εφεδρικές Ομάδες του αγώνα. Επικεφαλής αυτών των εφεδρικών ομάδων έμπαιναν ντόπιοι αξιωματικοί. Οι Επιτροπές Εθν. Αγώνα συγκροτούσαν επίσης και ένα Δίκτυο Συνδέσμων που αποτελούνταν από τους άοπλους νέους του κάθε χωριού και συνέδεαν τους έφεδρους με τους μόνιμους αντάρτες. Αυτοί οι Σύνδεσμοι ήταν πάντα έτοιμοι να μεταδώσουν οποιαδήποτε πληροφορία από τα χωριά προς το Αρχηγείο και από το Αρχηγείο προς όλο τον πληθυσμό.
Ο Στυλιανός Χούτας ήταν ''βενιζελικός'', αλλά απευθυνόταν πάντοτε προς όλους, «Βασιλικούς, Δημοκρατικούς και Κομμουνιστές» και καλούσε «άνδρες, γυναίκες και παιδιά» να προσφέρουν στον Εθνικό Αγώνα. Αποκήρυξε την κατοχική κυβέρνηση και προχώρησε στη διοικητική συγκρότηση της περιοχής. Οργανώθηκε σύστημα απονομής της δικαιοσύνης, υπηρεσία επιμελητείας, αποθήκες, κοινωνική πρόνοια, ιατροφαρμακευτική περίθαλψη κλπ. 16 Ελήφθησαν μέτρα προστασίας του λαού από τους εκμεταλλευτές και το κράτος. Η μαύρη αγορά ετιμωρείτο, όπως και η τάση των εμπόρων προς κερδοσκοπία.
«Έτσι εις την επαρχίαν Βάλτου προέβαλε συν τω χρόνωι, ως ένα μικρόν, ελεύθερον και αυτόνομον κρατίδιον, το οποίον απετέλεσε το αρχικόν κράτος της ΕΛΕΥΘΕΡΑΣ ΟΡΕΙΝΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ (Ε.Ο.Ε.). [...] Παραλλήλως ήρχισε διαρθρούμενον και εις την περιοχήν Ηπείρου το κράτος της ΕΛΕΥΘΕΡΑΣ ΟΡΕΙΝΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ κατά το εν Βάλτωι πρότυπον» αναφέρει ο Στυλιανός Χούτας και ο Ζέρβας σε μια επιστολή του στις 8-1-43 προς τον Αρχηγό Βάλτου το επιβεβαιώνει: «Βλέπω με μεγάλη ευχαρίστησι, ότι ο ένας συμπληρώνει τον άλλον».17
[[ 16. Ως υπουργός Προνοίας, ο Στυλιανός Χούτας ανακοίνωσε στις 18/12/63 την «εθνικοποίηση του όλου συστήματος οργανώσεως, διοικήσεως και διαχειρίσεως της υγείας εν γένει». Βλέπε Μιχ. Κατσίγερας: « ''49 χρόνια πριν'' - ΣΤ. ΧΟΥΤΑΣ: Πρόδρομος ΕΣΥ» στη ''Καθημερινή'' της 19ης/12/2012.]]
[[ 17. Στυλιανού Θ. Χούτα: ''Η ΕΘΝΙΚΗ ΑΝΤΙΣΤΑΣΙΣ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ 1941-1945'' Αθήνα 1961, σελ. 83, 84 και 228.]]
Αλλά από τα οργανωτικά μέτρα του Στυλιανού Χούτα επηρεάσθηκε και ο Άρης Βελουχιώτης που μιμήθηκε το πρότυπο του Βάλτου. Ως γνωστόν, τον Δεκέμβριο του '42, ο Βελουχιώτης εισέβαλε στο Βάλτο με απειλητικές διαθέσεις κατά του Ζέρβα και του Χούτα. Εκεί όμως, λόγω της εχθρότητας του τοπικού πληθυσμού προς τους επελαύνοντες, περιήλθε σε δεινή θέση αντιμετωπίζοντας το φάσμα της πείνας. Και όταν ένιωσε τον εγκλωβισμό του - μετά από ένα σχέδιο αντιπερισπασμών των Ζέρβα και Χούτα - προφασίσθηκε ότι δεν ήρθε για να διαλύσει τον ΕΔΕΣ, αλλά για ''συνομιλίες''... με τη συνοδεία 400 ανταρτών(!). Εκεί στα χωριά του Βάλτου διέκρινε πόσα μπορεί να προσφέρει ο τοπικός πληθυσμός, όταν αυτός ενεργοποιείται υπεύθυνα και κατάλαβε, ότι αντάρτες στο Βάλτο δεν ήταν μόνο όσοι κρατούσαν το όπλο στο χέρι.
Γράφει ο Φοίβος Γρηγοριάδης που υπήρξε και μέλος του Γενικού Αρχηγείου Στερεάς του ΕΛΑΣ και ήταν περισσότερο από κάθε άλλον γνώστης των εντυπώσεων, των σκέψεων και των σχεδίων του Βελουχιώτη: [[...Όταν εισέβαλε με κάθε άλλο παρά φιλικές διαθέσεις στο Βάλτο - μετά τον Γοργοπόταμο - του έκανε εντύπωση ένα γεγονός, όπως έλεγε αργότερα: «Από δεξιά κι από αριστερά μας, όπως μπαίναμε ή μέναμε στα χωριά, περνούσαν ολοταχώς ομάδες του ΕΔΕΣ που τρέχανε προς κάποια κατεύθυνσι, προς την ίδια που πηγαίναμε κι εμείς. Δεν τις βλέπαμε αυτές τις ομάδες που γλιστρούσανε δίπλα μας και μας προσπερνούσαν. Κάτι μαθαίναμε γι' αυτές, όμως τις νοιώθαμε, τις αισθανόμαστε μόνο να μας προσπερνάνε, έτσι σαν ''αερικά''».
Ως τότε ο Άρης, έδινε πρωταρχική σημασία στην «μαζική συγκέντρωση των ανταρτών»...Όταν ξαναγύρισε όμως απ' τον Βάλτο, άλλαξε κάπως την οργανωτική τακτική του. Όχι μόνο γιατί τότε διαμοίρασε το τμήμα του σε τοπικά αρχηγεία, αλλά με την ιδιαίτερη σημασία και προσοχή που τότε έδειξε για την συγκρότηση του εφεδρικού ΕΛΑΣ της Ρούμελης, των ''εφεδρικών'' ομάδων δηλαδή, που ως τότε ήταν αρκετά παραμελημένες εκεί...]]18
[[ 18. Φοίβος Ν. Γρηγοριάδης: «Το αντάρτικο: ΕΛΑΣ-ΕΔΕΣ-ΕΚΚΑ(5/42)», εκδ. Κ. Χ. Καμαρινόλουλος, Αθήνα 1964, σελ. 81 και 82. ]]
Αργότερα η αυτοδιοίκηση επισημοποιήθηκε και έγινε θεσμός σε όλη την Ελεύθερη Ελλάδα με την υπ' αρ. 6/10 Αυγούστου του '43 Απόφαση του Κοινού Γενικού Στρατηγείου ( ΚΓΣ ) των Ανταρτών. Θεσμοθετήθηκε επίσης μ' αυτήν την απόφαση - που εκδόθηκε μετά από κοινή εισήγηση του Ναπολέοντα Ζέρβα και του Άρη Βελουχιώτη - η αυτασφάλεια των χωριών και των κατοίκων τους, η απονομή της δικαιοσύνης και η ελεύθερη επιλογή όλων των Ελλήνων να συμμετέχουν σε οποιαδήποτε αντιστασιακή οργάνωση επιθυμούν.19
[[19.Κώστας Ε. Ιωάννου: ''Ελευθέρα Ορεινή Ελλάς 1942-44'', εκδ. ''Δρομεύς'', σ. 34.]]
ΓΙΑΤΙ ΔΕΝ ΕΦΑΡΜΟΣΘΗΚΕ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ
Οι γερμανικές μεραρχίες που κατέφθασαν στην Ελλάδα, προσπάθησαν να επιβληθούν δια πυρός και σιδήρου. Έπεσαν με λύσσα πάνω στον ελληνικό λαό για να λυγίσουν το φρόνημά του. Στην Ήπειρο έκαψαν 52 χωριά και κατέσφαζαν αμάχους κατά εκατοντάδες, στο Κομμένο, στη Μουσιωτίτσα, στους Λιγκιάδες κλπ. Όμως έβλεπαν ότι και αυτά δεν έφερναν αποτέλεσμα.
Το μέλος της Συμμαχικής Στρατιωτικής Αποστολής στην Ελλάδα και σαμποτέρ της Γέφυρας του Γοργοποτάμου Θέμης Μαρίνος στις προσωπικές του μαρτυρίες σημειώνει: «Αντιθέτως, στις περιοχές Αιτ/νίας μετά την μάχη του Μακρυνόρους, ο εχθρός δεν τόλμησε να αναλάβει εκκαθαριστικές επιχειρήσεις για μεγάλο χρονικό διάστημα. Εκεί τα αντίποινα εκδηλώθηκαν κυρίως με αεροπορικούς βομβαρδισμούς».20
[[ 20. Θέμης Μαρίνος: ''Ο ΕΦΙΑΛΤΗΣ ΤΗΣ ΕΘΝΙΚΗΣ ΑΝΤΙΣΤΑΣΗΣ'', Τομ. Β', σελ. 158, εκδ. ''Παπαζήση'', Αθήνα 2003.]]
Στο Βάλτο όπως αναφέραμε εγκαταστάθηκαν δύο γερμανικά τάγματα και μετά από 48 μέρες, στις 2-3 Οκτωβρίου το τάγμα Μενιδίου ξεκινά μια εκκαθαριστική επιχείρηση στο Μακρυνόρος. Πέφτει όμως σε ενέδρα των ανταρτών του Αρχηγείου Βάλτου στο Τσακνοχώρι, όπου σκοτώνονται 35 Γερμανοί και ο Ταγματάρχης τους. Αποδεκατισμένοι πλέον και καταδιωκόμενοι οι Γερμανοί εγκατέλειψαν πανικόβλητοι ακόμα και τη βάση τους στο Μενίδι. Οι Βαλτινοί αντάρτες «απάντησαν στην ανανδρία του εχθρού» και απέδειξαν ότι «οι Ούνοι δεν είναι ανίκητοι».
Μπροστά σ' αυτήν την κατάσταση κατέφυγαν τότε οι κατακτητές και στην Υπηρεσία Ψυχολογικού Πολέμου (I/c). Είχαν διακρίνει τη διάθεση μονοπώλησης του αγώνα από την πλευρά του ΕΑΜ - ΕΛΑΣ που, με την απαγόρευση της ύπαρξης και άλλων αντάρτικων οργανώσεων, έφθανε πολλές φορές στην έναρξη βίαιων εμφύλιων αναμετρήσεων.21
[[ 21. Ο πρώην Γεν. Γραμματέας του ΚΚΕ Γρ. Φαράκος γράφει: «Εκείνη την εποχή η κομμουνιστική αντίληψη που επικρατούσε ήταν, ότι η εξουσία και η συμμετοχή των κομμουνιστών στην εξουσία, μπορεί να γίνει μόνο δια της βίας και μόνο ένοπλα. [......] Ο ΕΛΑΣ λόγου χάρη, με όλη του την ηρωική δράση, απαγόρευε να δημιουργηθούν και άλλες αντιστασιακές οργανώσεις. Αυτή ήταν ήδη μιά κήρυξη βίαιης αναμέτρησης».
Βλέπε Γρ. Φαράκος: ''Το ζήτημα της εξουσίας και ο εμφύλιος'' στο βιβλίο του Στ. Κούλογλου: ''ΜΑΡΤΥΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΕΜΦΥΛΙΟ ΚΑΙ ΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΑΡΙΣΤΕΡΑ'', σελ. 103, 10η έκδοση 2009, έκδ. Βιβλιοπωλείο της ΕΣΤΙΑΣ.]]
Επιδίωξαν λοιπόν οι Γερμανοί, με τη μέθοδο της υποδαύλισης, την όξυνση των παθών. [[...Η Ι/c τόνιζε στους τοπικούς διοικητές ότι στόχος μας είναι να «βαθύνει το χάσμα μεταξύ εθνικιστών και κομμουνιστών»...]]. 22 Φρόντισαν να εκθέτουν τη μια πλευρά απέναντι στην άλλη με την «δήθεν υποστήριξη κάθε μιας πλευράς ξεχωριστά, ενώ όταν κόπαζε ο εμφύλιος άρχιζαν να εμπλέκουν τα Τάγματα Ασφαλείας για να τον αναζωπυρώσουν». 23 Εκτός από τη σκληρή τακτική τους, «εφαρμόζουν παράλληλα μιαν επιμελώς επεξεργασμένη μέθοδο για να σπείρουν σύγχυση στις αντάρτικες οργανώσεις....Κατασκευάζουν ακόμη και πλαστά έγγραφα με τα οποία διαφαίνεται ότι βρίσκονται ήδη σε διαπραγματεύσεις με την μια ή την άλλη οργάνωση». 24
[[ 22. Παναγιώτης Δημητράκης: ''Οι Γερμανικές Μυστικές Υπηρεσίες στην Ελλάδα του Μεσοπολέμου και της Κατοχής'', σελ. 151, εκδ. Ενάλιος, Αθήνα 2009.]]
[[ 23. Ανίβας Βελιάδης: ''ΚΑΤΟΧΗ - Γερμανική Πολιτική Διοίκηση στην Κατεχόμενη Ελλάδα'', σελ. 196, εκδ. Ενάλιος, Αθήνα 2009.]]
[[ 24. Σόλων Νεόκ. Γρηγοριάδης: ''Ιστορία της σύγχρονης Ελλάδας 1941-74'' Τομ. 2, κεφ.6, σελ.197. εκδ. ''Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία''.]]
Έτσι οι Γερμανοί είδαν σαν καταπληκτική προσφορά την ολομέτωπη επίθεση του ΕΛΑΣ εναντίον του ΕΔΕΣ στην Αιτ/νία και στην Ήπειρο και την έναρξη εμφυλίου πολέμου εν μέσωι κατοχής, τον Οκτώβριο του '43. Πέτυχαν αυτό που ήθελαν, την αλληλοεξόντωση. Και φυσικά την εξόντωση επιτέλους αυτής της ''συμπαγούς συμμορίας'' στον Βάλτο, που τόσο πολύ τους είχε μπεί στο μάτι.
[[...Το Δεκέμβριο του '43 ο Χάμερ υποστήριξε σε σύσκεψη με ανώτερους αξιωματικούς της wehrmacht: «Οι όλο και πιό σκληρές μάχες μεταξύ εθνικιστών και κομμουνιστών [...] αποδεικνύουν ότι η προπαγάνδα μας είναι στο σωστό δρόμο [...] με μια επιτυχημένη προπαγάνδα μπορούμε να εξοικονομίσουμε δικό μας αίμα»...]]25
[[ 25. Βλέπε σημείωση 22.]]
Φαντασθείτε και τα συναισθήματα πλέον των Βαλτινών αγωνιστών. Τρείς μήνες μετά τον θρίαμβο του Μακρυνόρους και μία βδομάδα μετά την συντριβή του γερμανικού τάγματος στο Τσακνοχώρι, να επικρατεί το παράλογο και να τους λένε: ''Εσείς δεν έχετε το δικαίωμα ν' αντιστέκεστε και να πολεμάτε τον κατακτητή''. Έτσι, αφού βρέθηκαν ανάμεσα σε δύο πυρά, των Γερμανών και του ΕΛΑΣ, και χωρίς επαρκή πολεμοφόδια,26 υποχώρησαν για ν΄αγωνίζονται πέραν του Αράχθου και το παλλαϊκό σύστημα αντίστασης στο Βάλτο αντικαταστάθηκε από το ''Σύστημα Ροβεσπιέρων'', με το οποίο ο τόπος γνώρισε και το σταλινικό πρόσωπο της εξουσίας.27
[[ 26. Η έλλειψη πυρομαχικών είχε παρατηρηθεί και προς το τέλος των 8ήμερων επιχειρήσεων στο Μακρυνόρος, όταν ο Στυλιανός Χούτας συνιστούσε την λελογισμένη χρήση τους. Αξίζει επίσης να επισημανθεί, ότι κατά την επίθεση του ΕΛΑΣ, το Αρχηγείο Βάλτου δεν είχε την δυνατότητα να εφοδιάσει όλες τις εφεδρικές του ομάδες με πυρομαχικά και ο πατέρας μου Γιώργος Κ. Χούτας από την εφεδρική ομάδα Κεχρηνιάς, παρατάχθηκε στην δεύτερη γραμμή άμυνας (για να αντιμετωπίσει την επίθεση του ΕΛΑΣ), με μία μόνο σφαίρα που είχε στο όπλο του.
[[ 27. Βλέπε τις ’’Αναμνήσεις –Χρονικό’’ του κομμουνιστή εργάτη Τάκη Σκούρτα στο βιβλίο του: ''Η Αντίσταση, ο Ροβεσπιέρος και το σχέδιο των Εγγλέζων'', εκδ. ''ΕΝΤΟΣ'', Αθήνα 2009.]]
Το τί επακολούθησε είναι γνωστό. Ο ψυχολογικός πόλεμος 28 των ξένων δυνάμεων ζάλισε τελείως τις μικρόννοες ηγεσίες όλων σχεδόν των κομμάτων της χώρας μας και κατ' επέκτασιν την ελληνική κοινωνία.
[[ 28. Ο ψυχολογικός πόλεμος είναι η χειρότερη μορφή πολέμου. Προκαλεί παραζάλη και όποιος τον υφίσταται μπορεί, αντί για τον εχθρό του, να στοχεύσει τον σύμμαχό του, τα παιδιά του, τα πόδια του, το κεφάλι του το ίδιο. Ο ψυχολογικός εκείνος πόλεμος των Γερμανών, συνεχίζει ακόμα και σήμερα να διαιρεί κάποια τμήματα της ελληνικής κοινωνίας. Ούτε και τώρα που έχουν δημοσιευθεί τα γερμανικά αρχεία, οι δογματικές αντιλήψεις εκατέρωθεν αφήνουν την σκέψη να κατέβει απ' το Γράμμο και το Βίτσι για να επέλθει η Εθνική Συμφιλίωση.]]
Οι διχαστικές πρωτοβουλίες ελάμβαναν και ένοπλη μορφή. Οι δολοφονίες Ελλήνων ήταν πλέον καθημερινό φαινόμενο. Ο Γεώργιος Παπανδρέου κατά την Διάσκεψη του Λιβάνου σε μία εντυπωσιακή αποστροφή του λόγου του αναφέρει:
«Κόλασις είναι σήμερον η κατάστασις της πατρίδος μας. Σφάζουν οι Γερμανοί. Σφάζουν τα Τάγματα Ασφαλείας. Σφάζουν και οι αντάρται. Σφάζουν και καίουν... Η ευθύνη του ΕΑΜ είναι ότι δεν απέβλεψε μόνον εις τον απελευθερωτικόν αγώνα, αλλά ηθέλησε να προετοιμάση την πολεμικήν δυναμικήν επικράτησίν του. Διά τούτο επεδίωξε την μονοπώλησιν του Εθνικού Αγώνος. Δεν επιτρέπει εις κανέναν άλλον να ανέβη εις τα βουνά και να πολεμήση τον κατακτητήν. Εμποδίζει με ποινήν θανάτου τους Έλληνας να εκπληρώσουν το πατριωτικόν των καθήκον... Παλαιόν παράδειγμα ο παριστάμενος συνταγματάρχης Σαράφης και πρόσφατον ο απουσιάζων συνταγματάρχης Ψαρρός....»
Ο Στυλιανός Χούτας παρ’ ότι, όπως αναφέραμε, τον Οκτώβριο του ’43 δέχθηκε την ταυτόχρονη επίθεση του ΕΛΑΣ και των Γερμανών, διατήρησε τις δυνάμεις του και συνέχισε ως το τέλος τον αγώνα εναντίον του κατακτητή, ως αρχηγός των Βαλτινών του ΕΔΕΣ στην Ήπειρο.
Εκεί αντιμετώπισε στις 21-22/10/43 σφοδρή επίθεση των Γερμανών στην Καταβόθρα. Αργότερα συμμετείχε και στις επιχειρήσεις καταπόνησης του εχθρού. Η πιο σπουδαία μάχη που έδωσε τότε ήταν στην στενωπό του Αγ. Γεωργίου Φιλιππιάδας την 7η Σεπτεμβρίου του ’44, όπου παρεμπόδισε για 2 ημέρες γερμανική φάλαγγα 200 οχημάτων προς τα Γιάννενα, με την ανατίναξη τανκ και την καταστροφή 30 οχημάτων.
Πιεζόμενοι οι Γερμανοί είχαν αναγκασθεί από τις 27/6/44 να εγκαταλείψουν τη Παραμυθιά (ήταν η πρώτη ελληνική πόλη που απελευθερώθηκε) και να οχυρωθούν στην Μενίνα. Αλλά κι εκεί μετά από σφοδρή επίθεση των ανταρτών του ΕΟΕΑ-ΕΔΕΣ στις 17-18/8/44 συντρίφθηκαν και παραδόθηκαν.
ΛΙΓΟ ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΣΗ
Με την αποχώρηση των Γερμανών, η Ελλάδα απελευθερώνεται. Η Ελληνική Κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας που σχηματίσθηκε βάσει των Συμφωνιών του Λιβάνου και της Καζέρτας θέτει τις βάσεις για την μεταπολεμική πορεία του Έθνους. Όμως ξεσπούν τα Δεκεμβριανά (γεγονότα).
Δεκεμβριανά δεν είχαμε μόνο στην Αθήνα, αλλά και στην Ήπειρο, όπου ο ΕΛΑΣ εξαπολύει την δεύτερη γενική επίθεσή του εναντίον του ΕΔΕΣ. Ο Στυλιανός Χούτας υπερασπίζεται την απελευθερωμένη Άρτα, όπου είχε εισέλθει από τις 23/9/44 μετά την αποχώρηση των Γερμανών.29
[[ 29. Ο Παν. Καραπάνος στο βιβλίο του «Οι Συνέπειες του Διχασμού» σελ.187 θυμάται: «Την πρώτη μέρα της μάχης ήμουν δίπλα στον Αρχηγό Βάλτου Στυλ .Χούτα, χωμένοι μέσα στα χώματα που σήκωναν οι οβίδες του πυροβολικού του αντιπάλου, οι οποίες έσκαγαν 2-3 μ. κοντά μας. […..] Το βράδυ σέρνοντας το μουλάρι, κάπου όταν έπιανα το ίσιωμα μετά την ανηφόρα, κάτι πάτησα και ένιωσα σφίξιμο, κάτι σαν πηχτή λάσπη. Το άλογο αγρίεψε. Ήταν το αίμα 2-3 ανταρτών πηγμένο. Τρόμαξα. Ελέχθη τότε ότι πάλευαν στα χέρια 2 αντάρτες και επενέβη ο αδελφός του ενός και τελείωσαν όλοι μαζί.»
Ο Μιχ. Μυριδάκης περιγράφει την μάχη ως εξής: «Η αγριότης των φονικών συγκρούσεων υπήρξεν ασύλληπτος εις τραγικότητα και ανωτέρα πάσης περιγραφής. Αδέλφια συνεπλέκοντο σώμα με σώμα και η πάλη δεν περιωρίζετο μόνον εις τας οβίδας των πυροβόλων, τας ριπάς των πολυβόλων, τας χειροβομβίδας και τας σφαίρας των αυτομάτων και των όπλων, αλλ’ οι αντιμαχόμενοι, συμπλεκόμενοι χέρια με χέρια, εσφάζοντο με τα μαχαίρια. Εγέμισαν αυτό το πεδίον της μάχης από αιματοκυλισμένα κορμιά Εδεσιτών και Ελασιτών. Σαν αρνιά στα σφαγεία, ήταν τα κορμιά των φονευθέντων και ιδίαι εις την περιοχήν του Προφήτη Ηλία, η οποία κατελήφθη και ανεκαταλήφθη τετράκις υπό των αντιμαχομένων…»
Και ο απολογισμός: 68 νεκροί και τραυματίες από τους αμυνόμενους και 220 νεκροί και τραυματίες από τους επιτιθέμενους. Όλα παιδιά της Ελλάδος. Κι ακόμα ούτε μια συγγνώμη. ]]
Ο ΕΛΑΣ με την υπεροπλία του κυριαρχεί και διαλύει ακόμη μία - μεγάλη αυτή τη φορά - αντιστασιακή οργάνωση. Η κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας του Γεωργίου Παπανδρέου παραιτείται. Ανακόπτεται έτσι μια ενωτική πορεία ή έστω η δυνατότητα να στηριχθεί η ανασυγκρότηση της χώρας στις πατριωτικές δυνάμεις. Αντιθέτως, η ολοκληρωτική αντίληψη και πρακτική της διάλυσης όλων των άλλων αντιστασιακών οργανώσεων από τον ΕΛΑΣ - στην προσπάθεια του να καταλάβει διά της βίας, ενόπλως την εξουσία - αποδυνάμωσε τις διασκορπισμένες πλέον πατριωτικές δυνάμεις. Δόθηκε έτσι η ευκαιρία σε όσους συνεργάσθηκαν με τους κατακτητές, να εισχωρήσουν σε καίριες θέσεις του κρατικού μηχανισμού και να κυριαρχήσουν στις μεταπολεμικές εξελίξεις.
Ο Στυλιανός Χούτας κάνοντας έναν απολογισμό για την περίοδο της κατοχής, θα δηλώσει αργότερα στη Βουλή των Ελλήνων:
«Εμείς δεν χάσαμε τον προσανατολισμό μας καίτοι συμπιεζόμεθα μεταξύ ισχυρότατων γερμανικών και κομμουνιστικών δυνάμεων». Στη Βουλή επίσης θα συμπληρώσει: « Αγνοί πατριώτες υπήρξαν και στον ΕΛΑΣ, αλλά δεν είχαν εγκαίρως αντιληφθεί τις αντεθνικές επιδιώξεις της κομμουνιστικής ηγεσίας».
Πόσους ηγέτες σαν τον Στυλιανό Χούτα - πρωτοπόρους και αλύγιστους μαχητές, μορφωμένους και με εθνική συνείδηση και πάνω απ' όλα με σωστό προσανατολισμό και αίσθηση του ιστορικού καθήκοντος - χρειάζονταν την κρίσιμη εκείνη περίοδο η Ελλάδα για να γλυτώσει απ' τον όλεθρο του εμφυλίου και να βρεθεί στο τραπέζι των νικητών του Β' Παγκοσμίου Πολέμου;