Ο Όσιος Βάρβαρος ανήκε, σύμφωνα με τον εγκωμιαστή του Κωνσταντίνο Ακροπολίτη και το Συναξάρι, σε ληστρική ομάδα Αράβων, η οποία επέδραμε στη νότια Ήπειρο και την Αιτωλία επί των ημερών του αυτοκράτορα Μιχαήλ του Τραυλού (820-829 μ.Χ.).
Κατ οικονομία Θεού κάποια ημέρα εισήλθε σε ναό που ήταν αφιερωμένος στον άγιο Μεγαλομάρτυρα Γεώργιο, σε τόπο που ονομαζόταν Νήσα, όπου λειτουργούσε ο ιερεύς Ιωάννης. Κατά την ώρα της υψώσεως των Τιμίων Δώρων ο ιερεύς τον είδε και προσευχήθηκε μετά φόβου στον Θεό.
Τη στιγμή εκείνη, ο Κύριος άνοιξε τους οφθαλμούς του ληστού, που είδε τους Αγγέλους να συλλειτουργούν με τον ιερέα. Όταν ο ιερεύς τελείωσε την Θεία Λειτουργία, ο Βάρβαρος τον ρώτησε: «Που είναι αυτοί που ήταν μαζί σου;». Ο δε ιερεύς του εξήγησε ότι η Οικονομία του Θεού τον αξίωσε να δει αυτά που δεν μπορούν να δουν τα ανθρώπινα μάτια, για να οδηγηθεί σε μετάνοια. Ο Βάρβαρος αμέσως απέβαλε τα λησταρχικά όπλα, μετανόησε, άρχισε την άσκηση και βαπτίσθηκε. Ο ασκητικός αγώνας στην περιοχή Τρύφου του Ξηρομέρου (ή Ξηρομένων) Αιτωλοακαρνανίας έγινε μεγαλύτερος.
Επί τρία έτη αγωνίσθηκε πνευματικά και «πεποίηκε χρόνους τρεις κυλιόμενος ως τετράπους και εσθίων χουν και βοτάνας τας φυομένας, κλαίων και οδυρόμενος, κατακοπτομένων αυτού των σαρκών». Μια νύχτα, ένας γεωργός που έτρωγε σε εκείνον τον τόπο που ασκήτευε ο Όσιος, τον φόνευσε κατά λάθος, νομίζοντας ότι είναι θηρίο.
Ο Όσιος αναφέρεται στην τοπική αγιολογία της Ιεράς Μητροπόλεως Αιτωλίας και Ακαρνανίας και Κέρκυρας ως Όσιος Βάρβαρος ο Πενταπολίτης, η οποία τιμά την μνήμη του στις 23 Ιουνίου.
Μέχρι σήμερα στην Αιτωλοακαρνανία μιλούν για το σπήλαιο, όπου ο άγιος Βάρβαρος πέρασε τα δεκαοκτώ χρόνια της ασκήσεώς του και το αγίασμά του.
Σύμφωνα με αυτήν την αναφορά το 1571 μ.Χ. ένας Βενετός στρατιωτικός, ονόματι Σκλαβούνος, που έλαβε μέρος στη ναυμαχία της Ναυπάκτου, ασθένησε ξαφνικά από θανατηφόρα ασθένεια.
Ο ασθενής βλέπει τον Όσιο σε όραμα, ο οποίος τον καλεί να προσκυνήσει τον τάφο του, για να θεραπευθεί. Πράγματι, όταν έφθασε στον τάφο του Οσίου, προσκύνησε με ευλάβεια και έγινε καλά.
Θέλοντας να τιμήσει τον Όσιο Βάρβαρο έκανε ανακομιδή των λειψάνων του με σκοπό να τα μεταφέρει στη Βενετία. Περνώντας από την Κέρκυρα για ανεφοδιασμό, σταμάτησε στο χωριό Ποταμός, όπου θεραπεύθηκε ένας παράλυτος νέος.
Γι αυτό και σήμερα υπάρχει εκεί ναός αφιερωμένος στον Όσιο.
Για το όνομα και το βίο του αγίου εκδόθηκαν τέσσερα αγιολογικά κείμενα, ένα εκ των οποίων στην βουλγαρική γλώσσα.
Το συναξάρι του Αγίου συντάχτηκε κατά πληροφορίες και αφηγήσεις του «πανοσιωτάτου και λογιωτάτου κυρίου Ματθαίου, ηγουμένου της Μονής του Αγίου ενδόξου μεγαλομάρτυρος Γεωργίου, της καλουμένης Πόρτας» Μπαμπίνης πιθανώς μετά το 1715. Η πρώτη έκδοση έγινε το 1734.
Από την πηγή που είναι κοντά στο ναό αναβλύζει πετρελαιοειδές υγρό παχύρευστο με το οποίο οι κάτοικοι γεμίζουν δοχεία και το χρησιμοποιούν για διάφορες πληγές και σπυριά. Το μύρο του αναφέρει ο Κων. Ακροπολίτης, ο Ιωσήφ Βρυέννιος το 15ο αι. Και ο πατριάρχης Κάλλιστος τον 14ο αι. Ο πατριάρχης αναφέρει ότι οι Βούλγαροι βαπτίζονταν σε αυτό.
Ό άγριος δίκταμος στα Βλυζιανά και στη Μπαμπίνη και πιθανός και σε άλλα χωριά, ονομάζεται Αϊ-Βάρβαρος.
Το φυτό ανθίζει την εποχή της γιορτής του Αγίου και έχει πολύ ωραίο και βαρύ άρωμα στα φύλλα του, ενώ πολύ όμορφα είναι και τα άνθη του. Είναι φυτό ποώδης φυτρώνει ανάμεσα στις πέτρες και τις ασφάκες σε περιοχές με χαμηλή βλάστηση
Η εφημερίδα η Κατούνα πολλές φορές έχει αναδείξει με άρθρα της, την περιοχή των Ιαματικών Λουτρών και τον ΑΓΙΟ ΒΑΡΒΑΡΟ Τρύφου.
Σύντομη βιογραφία του Αγίου Βαρβάρου του εν Τρύφω Αιτωλοακαρνανίας
Ο Άγιος Βάρβαρος έζησε το 820 μ.χ. επί της Βασιλείας του Μιχαήλ Τραυλού. Ήταν μέλος πειρατικής συμμορίας Αράβων, από την χώρα των Άφρων, οι οποίοι έκαναν επιδρομές στα μέρη της Ακαρνανίας. Μετά από σκληρή μάχη στο χωριό Καραϊσκάκη Άστακου εναντίον των Άκαρνάνων ό μόνος πού σώθηκε ήταν ό Βάρβαρος. Από τότε κατέφυγε στα βουνά του Τρύφου και ζούσε ως ληστής.
Κάποια μέρα, ενώ ο ιερέας λειτουργούσε στο Ναό του Αγίου Γεωργίου στο όρος Νύσσα, αξιώνεται Θείας και Ουρανίου αποκαλύψεως. Η Χάρις του Θεού έκανε το μεγάλο θαύμα της μεταστροφής του!
Πιστεύει στον Χριστό και βαπτίζεται. Κείρεται μοναχός και ασκείται στην έρημο με νηστεία, αγρυπνία, προσευχή και σωφροσύνη. Κυνηγοί από την Πρέβεζα περιπλανώμενοι στο όρος για θηράματα συναντούν τον Βάρβαρο, τον οποίο εκλαμβάνουν ως άγριο θήραμα και τον θανατώνουν. Με ιερή συγκίνηση πριν παραδώσει την αγία του ψυχή στον αγαπημένο του Ιησού αναφωνεί: «Μνήσθητί μου Κύριε, εν τη Bασιλεία Σου». Πνέοντας τα λοίσθια ψιθύρισε με δυσκολία: «Πίε, Βάρβαρε, ποτήριον αίμα οίον κεκέρακας». Πιες, Βάρβαρε, ποτήρι με αίμα, Όμοιο με αυτό που και συ πρόσφερες σε άλλους.
Το Ιερό λείψανό του ενταφιάζεται στο σημείο που βρίσκονται τα λουτρά του Τρύφου. Στο μέρος αυτό έχει κτιστεί Ναός προς τιμή του. Μετά από θαύμα, που έκανε ο Άγιος σε Αξιωματικό από την Βενετία, τα λείψανά του μεταφέρθηκαν στην Ιταλία. Ό Άγιος Βάρβαρος είναι μυροβλήτης, θαυματουργός και ιαματικός.
Η μνήμη του εορτάζεται στις 23 Ιουνίου.
Αρχιμ. Παύλου Ντανά, Ιεροκήρυκος
ΕΥΑΓΓΕΛΟΣ ΚΟΥΤΙΒΗΣ