Η εκκλησία της Αγίας Δευτέρας Βλυζιανών βρίσκεται βόρεια στα όρια του χωριού με τον Αετό. Περνώντας μέσα από τα στενά σοκάκια των Βλυζιανών με τα πετρόχτιστα σπίτια σε απόσταση περίπου 2,5 χιλ. βόρεια θα συναντήσουμε την εκκλησία της Παναγίας της Αγίας Δευτέρας...
Το προσωνύμιο Αγία Δευτέρα συναντάτε μόνο στην Ακαρνανία και είναι ένα από τα εκατοντάδες που έχουν αποδοθεί στην Παναγία.
Το Αγία Δευτέρα σχετίζεται, σύμφωνα μόνο με την παράδοση, με μια νίκη των Ελλήνων έναντι των Τούρκων στην περιοχή της Αγίας Δευτέρας Κατούνας τη Δευτέρα του Πάσχα. Τη μεγάλη της ακμή γνώρισε η Αγία Δευτέρα Βλυζιανών στην εποχή της Τουρκοκρατίας, όπου η Επισκοπή Ακαρνανίας είχε έδρα τον γειτονικό Αετό.
Η παράδοση αφηγείται πως αποδόθηκε το προσωνύμιο αυτό, λοιπόν, σε παλιά εκκλησία που ήταν χτισμένη πάνω στα ερείπια αρχαίου ιερού, το οποίο ήταν αφιερωμένο στον Ηρακλή.
Η παλιά εκκλησία ήταν πολύ παλιά και λέγεται πως πριν την Τουρκοκρατία ήταν αφιερωμένη στον Άγιο Ευθύμιο. Εύκολα μπορεί να διακρίνει κανείς τις δύο βάσεις των κιόνων και το πέτρινο προαύλιο του αρχαιοελληνικού ναού. Νότια του ναού υπάρχουν οι βάσεις αρχαίων κτηρίων, που δείχνουν ότι εκτός από το ναό υπήρχαν εκεί και άλλα κτήρια. Κομμάτια του αρχαίου ιερού χρησιμοποιήθηκαν για την ανέγερση του ναού. Από το μέρος όπου δεν είναι σοβατισμένος διακρίνονται καθαρά μαρμάρινα τμήματα, που πιθανώς προέρχονται από θρυμματισμένα αγάλματα ή μαρμάρινα τμήματα του ιερού.
Στα παράθυρα και τις πόρτες διακρίνονται πολύ καθαρά τα πέτρινα τμήματα που άνηκαν στο ιερό. Δύο κομμάτια από τους κίονες χρησιμεύουν ως μανουάλια, ενώ μερικά άλλα βρίσκονται διάσπαρτα στον εξωτερικό χώρο. Έξω από τη βόρεια πλευρά του ναού σώζεται η αρχαία δεξαμενή, που είναι κατά ένα μέρος της σκαλισμένη πάνω σε βράχο και το υπόλοιπο είναι χτισμένο με πέτρες.
Η δεξαμενή χρησίμευε για τον ανεφοδιασμό των ταξιδιωτών, αφού από εκεί περνούσε ο δρόμος Αστακός-Λουτράκι Κατούνας, ενώνοντας τον Αμβρακικό με το Ιόνιο. Το εσωτερικό της εκκλησίας είναι φτωχό με λίγες νέες εικόνες και φανερή την εικόνα της εγκατάλειψης. Το δάπεδό της παλαιότερα ήταν μωσαϊκό, όμως καλύφτηκε με τσιμέντο και πέτρες, το οποίο σήμερα είναι διάτρητο από τις ανασκαφές. Και εδώ οι λαθρανασκαφές έχουν στην κυριολεξία διαλύσει ένα ιστορικό μνημείο, αφού είναι φανερό ότι ο έλεγχος από τους φύλακες αρχαιοτήτων είναι σχεδόν ανύπαρκτος. Στην εγκατάλειψη συντέλεσε ασφαλώς και η σημαντική μείωση του πληθυσμού του χωριού.
Παλαιότερα το χωριό πανηγύριζε τη Δευτέρα του Πάσχα και στον προαύλιο χώρο του ναού γινόταν γιορτή. Σήμερα όχι μόνο δεν γίνεται λειτουργία στην εκκλησία της Αγίας Δευτέρας, αλλά είναι πολύ δύσκολο να βρεθεί ιερέας για να λειτουργεί τις Κυριακές στο χωριό.
Το πρόβλημα αυτό εντάσσεται μέσα στο γενικότερο πρόβλημα που έχει ο Νομός μας από την έλλειψη ιερέων.
Οι άλλες γνωστές εκκλησίες της Αγίας Δευτέρας βρίσκονται στην Κατούνα και την Τρύφου.
Της Κατούνας παλαιότερα ήταν Μονή και πρόσφερε σημαντικές υπηρεσίες στην Επανάσταση του 1821, είναι όμως πολύ μικρότερη από αυτή των Βλυζιανών.
Και της Τρύφου επίσης είναι πολύ μικρότερη και βρίσκεται μέσα στο νεκροταφείο του χωριού.
Συνεχίζεται ....