Γρίμποβο. Μια λέξη που από μόνη της είναι η ιστορία, ο θρύλος , αλλά και μάθημα προς αποφυγή.
Όλα συγκεντρώθηκαν σε μια λέξη, ένα τοπωνύμιο που μέχρι τότε ήταν άγνωστο αλλά έμελλε να γραφτεί δίπλα στο μνημείο του Άγνωστου Στρατιώτη.
Σε αυτό τον λόφο έληξε η εμπόλεμη κατάσταση στην Ήπειρο το 1897. Πριν περίπου ένα μήνα η δια κανονιοβολισμών ημιβύθιση του Ελληνικού επιβατικού πλοίου Μακεδονία, λίγο μετά την Βόνιτσα και στην πορεία του προς Πρέβεζα, ήταν η έναρξη της εμπόλεμης κατάστασης.
Οι υπερασπιστές της ιδέας του πολέμου με την Οθωμανική αυτοκρατορία απέκτησαν το πλεονέκτημα της ώθησης της χώρας μας στον πόλεμο. Μια ώθηση που απέδειξε αρχικά την γύμνια σε εξοπλισμό και οργάνωση αλλά και το ότι η χώρα μας βρέθηκε μόνη και χωρίς κάποια βοήθεια-υποστήριξη από άλλα κράτη.
Κάθε εντολή των μεγάλων δυνάμεων ήταν δεκτή με υπακοή από την Ελληνική Πολιτική και Στρατιωτική εξουσία, ενώ από την άλλη εμπόλεμη πλευρά η σιγουριά της υποστήριξης τους έδινε το δικαίωμα να διαχειρίζονται κατά το συμφέρον την απάντηση, αλλά και όπως αποδείχτηκε να καθυστερούν την υλοποίηση κάποιας υπόσχεσης.
Γρίμποβο. Εκεί που τα θεριά της φύσης (η καταρρακτώδης βροχή, ο αέρας, η ομίχλη, το κρύο) έγιναν ένα. Και από κάτω , μέσα στις χαράδρες από το Ιμαρέτ μέχρι και τον λόφο του Γριμπόβου να απλώνεται η διήμερη μάχη. Ενώ τις προηγούμενες μέρες, οι αποτυχίες έξω από τα Γιάννενα και στα Τρία Πηγάδια, έδειχναν ότι και το Γρίμποβο θα είχε την ίδια τύχη, σε αυτές τις χαράδρες και εκεί ψηλά στον λόφο, ανατράπηκε κάθε αρνητική προσδοκία. Σε αυτή τη μάχη, έστω και χωρίς την συντονισμένη οργάνωση, κάθε στρατιώτης έβλεπε μόνο την κορυφή του λόφου. Πυροβολούσε , περίμενε την εχθρική βολή, και ένα σύρσιμο μπροστά , και πάλι το ίδιο.
Μετά από αρκετές ώρες, σχεδόν δύο 24ωρα, αυτό το σύρσιμο, τους έφτασε ακριβώς κάτω από τον λόφο. Προχωρούσαν και άφηναν πίσω τους νεκρούς συντρόφους τους. Προχωρούσαν και σέρνονταν πάνω σε κορμιά συμπολεμιστών τους. Τα ρούχα τους ήταν γεμάτα λάσπη και αίμα (περιγραφή από τα ημερολόγια των Ιταλών Γαριβαλδινών).
Ήταν αργά το απόγευμα της δεύτερης μέρας. Τότε τους δόθηκε η εντολή για οπισθοχώρηση. Δεν ήταν πολεμική αλλά πολιτική ήττα. Οι μεγάλες δυνάμεις απαίτησαν την επιστροφή στα σύνορα της συνθήκης του Βερολίνου, δηλ. στο ποτάμι της Άρτας.
Πολλοί στρατιώτες συνέχιζαν παρά την εντολή και την αντίληψη ότι υπήρχε οπισθοχώρηση. Από τους τελευταίους που παρέμειναν εκεί, οι Ιταλοί Γαριβαλδινοί. Τελευταίος ο Φίλιππος Τρόγια, ο 26χρονος που γεύτηκε τον κίνδυνο στα αιματηρά γεγονότα της πρώτης εργατικής πρωτομαγιάς της Ιταλίας, στην πλατεία Ιεροσολύμων της Ρώμης.
Γρίμποβο. Χάθηκαν πάνω από 800 ψυχές.Εκατοντάδες οι τραυματίες. Μέσα στις πρώτες σειρές της μάχης μορφές που υμνήθηκαν από τον ευρωπαϊκό τύπο και στην μετέπειτα βιβλιογραφία. Η Ζαν Ντ’ Αρκ της Ηπείρου (η νεαρή Ελένη Κωνσταντινίδου) και ο γαριβαλδινός από την αιώνια πόλη ( ο 26χρονος Φίλιππος Τρόγια) . Γράφτηκαν ηρωικές στιγμές μέσα στις χαράδρες, πάνω από το Ιμαρέτ και κάτω από τον λόφο. Αδελφός να χάνει τον αδελφό, να τον ασπάζεται και να προχωρά. Αξιωματικοί που χάνονταν και πριν κλείσουν τα μάτια τους να απλώνουν τα χέρια τους για να αφήσουν σε στρατιώτη κάτι ως ενθύμιο για την οικογένειά τους.
Εκεί πάνω γράφτηκε η ιστορία του 1897. Σε ένα πόλεμο που οδηγηθήκαμε χωρίς να συνειδητοποιήσουμε ότι ήμασταν μόνοι, χωρίς βοήθεια. Καμιά ευρωπαϊκή κυβέρνηση δεν στάθηκε δίπλα μας. Όμως από όλα τα ευρωπαϊκά κράτη ήρθαν εθελοντές για να αγωνιστούν για τα ιδανικά της ανθρωπότητας. Ηταν ο πόλεμος με την παρουσία των περισσότερων ανταποκριτών εφημερίδων. Ηταν ο πόλεμος που πραγματικές σκηνές του πολέμου γράφτηκαν σε κινηματογραφικές ταινίες και το σενάριο ολοκληρώθηκε σε ευρωπαϊκά ή αμερικάνικα studio. Ήταν ένας πόλεμος «μάθημα» για τις «ελπίδες» που έσπερναν κάποιες οργανώσεις.
Ήταν ένας πόλεμος με ήττες, γιατί κάθε πόλεμος έχει μόνο ήττες, σε ανθρώπινες ψυχές και απάνθρωπες πράξεις. Ήταν μια ήττα που θα έπρεπε να μας είχε διδάξει πολλά, αν πιστεύουμε πως το παρελθόν μπορεί να μας διδάξει κάτι. Πως η ελευθερία είναι τελικά μια ευαίσθητη συνάφεια τόσων πολλών παραμέτρων που συχνά υπερβαίνουν την ανθρώπινη ζωή και δράση.
Γρίμποβο, μια ιστορία ένας ολόκληρος λαός, τιμή και δόξα που πρέπει να θυμόμαστε και να αναλογιζόμαστε. Γιατί δεν ξέρεις πώς έφτασες έως εδώ που είσαι εάν δεν ξέρεις πώς ξεκίνησες!