Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΙΕΡΟΥ ΝΑΟΥ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΑΘΑΝΑΣΙΟΥ ΚΑΤΟΥΝΑΣ ΠΟΥ ΓΙΟΡΤΑΖΕΙ ΣΤΙΣ 18 ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΥ

Η επιβλητική εκκλησία του Αγίου Αθανασίου, ο ενοριακός ναός της Κατούνας, είναι η μεγαλύτερη εκκλησία της περιοχής. Όμως δεν μας είναι γνωστή η ακριβής εποχή της πρώτης ανέγερσής της. Σε τουρκικό έγγραφο (μουρασελέ), με χρονολογία 1764, το οποίο εκδόθηκε από τον ιεροδίκη Ξηρομέρου Μεχμέτ Ασί, φέρεται να επιτρέπεται η ανοικοδόμηση της καταστραφείσας από Αλβανούς εκκλησίας το 1558. Η απόφαση αυτή πάρθηκε μετά από αίτηση που υπέγραφαν οι κατουνιώτες: Πάνος Νικολός, Γεωργάκης, Κωνσταντής, Μήτσος (Μαυρομματαίοι), Ζήμος Χρήστου, Παπαγιώργης, Παπαγιάννης, Σταμούλης Κωνσταντής και άλλοι.

Αναφορά στην ανοικοδόμηση αυτή κάνει και ένα άλλο τουρκικό έγγραφο (ιλιάμι) της εποχής. Αντίγραφα των εγγράφων αυτών υπάρχουν και στον ιερό ναό του Αγίου Αθανασίου Κατούνας.

1) Έγγραφο

«Απόφασις ιεροδικαστού (Καδή) Καζά Ξηρομέρου περί της κατά τον Ιερόν νόμον εγκρίσεως ανεγέρσεως εκκλησίας κατεδαφισθείσης.

Το παρόν εδόθη υπ’ εμού του ταπεινού γεγραμμένου δια καλάμου επί χάρτου επί τη αιτήσει και παράκλησει (των κάτωθι) ελέω Θεού. (τ.σ. ) Ισμαήλ

Οι εν τω χωρίω Κατούνα του υπαγομένου εις τον Καζάν Ξηρομέρου: Πάνος Νικολός, Γεωργάκης Κωνσταντής, Μήτσος Μαυρούδης, Ζήμος Χρήστου, Γεώργιος Γιάννη, Παπανικόλας Στάθη, Παπαγιώργης Παπαγιάννης, Παπαστάθης Παπαστρατή, Σταμούλης Κωνσταντή, Γιάννης Αναγνώστου, Νικόλας Χρήστου και άλλοι γνωστοί το όνομα και περιορισμένου αριθμού πιστοί ραγιάδες, ανεφέρον ενώπιον του Ιερού και θεοσεβούς συμβουλίου τα εξής: 

¨Η παλαιά μας εκκλησία Άγιος Αθανάσιος ένεκα της πολυετίας και της πληθώρας των εκκλησιαζομένων κατερειπώθη εις τοιούτον βαθμόν, ώστε να καθίσταται αδύνατος η εν αυτή απέριττός μας λειτουργία¨. 

Μεταβάντες δε εις το ειρημένον χωρίον είδομεν ίδιοις όμμασι, ότι πράγματι η εν λόγω εκκλησία υπέστη την του χρόνου φθοράν. Επειδή δε η ανοικοδόμησις κατερειπωμένου ναού επιτρέπεται διατάξει εν τοις ανεγνωρισμένοις βιβλίοις των σοφών νομοδιδασκάλων, συμμορφούμενοι προς την εν λόγω ταύτην διάταξιν, επετρέψαμεν την ανοικοδόμησιν αυτής με την επιταγήν ρητήν, όπως αυτή μη υπερβή καθ’ ύψος και έκτασιν την παλαιάν. Εφ’ ω εδόθη το παρόν εις τους αιτητάς δεόντως επικυρωμένον.

Εγράφη εις τας αρχάς του Σεββαητού 1177 (αντίστοιχο χριστιανικό έτος 1761)

Οι μάρτυρες: Τσιριμπασή Αχμέτ, Αγάς Ντερβής, Μέκιο, Μολλά Ιμπραχήμ, Οσμάν Σιμπαχή, Μπεχλεβελή Λόλιο, Ζεινέν Βελκήχαρος, Μπερμπέρ Αμίγιο, Μουχτήρ Καρά Μουσταφά και λοιποί.

2) Έγγραφο

«Εκ των κατοίκων του χωριού Κατούνα του υπαγομένου εις τον Καζάν Ξηρομέρου, παπάστάθης, Παπανικόλας, Παπαγιώργος και εκ των προυχόντων Πάνος, και πάλιν εκ των κατοίκων του ειρημένου χωρίου Γεωργάκης, Μήτσοςκαι άλλοι ραγιάδες υπέβαλον ενώπιον του πεφωτισμένου ιερού συμβουλίου τα εξής: Προ της εποχής ταύτης κατά το έτος 1172 ο Ζινάλ Σιπαλής, όστις είναι λήσταρχος του γνωστού υπό το όνομα Γιαμαλή Σαλήχ Αγά του εκ τηςΑλβανικής συμμορίας μετ’ άλλων πολυαρίθμων ομοφρόνων ληστών, ελθών εις το εν λόγω χωρίον και συνενοηθείς μετά των ραγιάδων ληστών Γεωργάκη του καταγωμένου εκ του χωρίου Κωνωμπίνα, του υπαγομένου εις τον ειρημένον Καζάν και του Μήτσου και Γιάννη, των καταγόμενων εκ του χωριού Αλέβρα μεθ’ων ετύγχανον ομοφρονούντες, ελεηλάτησαν και εδήωσαν τους κατοίκους του χωριού Κατούνα και με την πρόθεση να προεμποδίσωσι την εκτέλεση των θρησκευτικών καθηκόντων των, έθεσαν πυρ εις το προς την θύραν μέρος της στέγης και τινα άλλα μέρη της εν των χωρίω Κατούνα, γνωστής υπό το όνομα εκκλησίας του «Αγίου Αθανασίου», διο και εκάησαν τα προς την θύραν μέρη της στέγης και ούτω δεν είναι δυνατόν να γίνει λειτουργία και να αναγνωσθή το παρεφθαρ μένον Ευαγγέλιον Εφ’ ω εξετασθέντων επιτοπίως των συμβάντων υπό πεφωτισμένου ιερού Συμβουλίου, επιστοποιήθη ότι πράγματι δεν είναι δυνατόν να τελεσθή εις την πυρπολη θείσαν εκκλησίαν ιεροτελεστία και να αναγνωσθή το Ευαγγέλιον και υπό την έποψιν ταύτην μεγάλη προσγίνεται ζημία εις τους ραγιάδες. 

Επειδή δε εζητήθη άδεια προς ανοικοδόμησιν επί τω προτέρω σχεδίω και επειδή επί τω προτέρω σχεδίω άνευ υπερβασίας, ανοικοδόμησις παλαιάς εκκλησίας προβλέπεται υπό του αστικού κώδικος και των θεσπισμάτων των Ιμάμηδων Χανεφέ, εδόθη ο Μουρασελές ούτος εις χείρας των ραγιάδων, δηλωτικός της εκ μέρους του πεφωτισμένου Σερή εκδοθείσης αδείας προς επισκευήν και ανοικοδόμησιν της εν λόγω εκκλησίας κατά τα ερειπωθέντα μέρη, χωρίς ποσώς να υπερβεί αυτή καθ΄ ύψος και έκτασιν την παλαιάν και χωρίς να προβληθώσιν εμπόδια ούτε εκ μέρους ημών ούτε εκ μέρους άλλων. 

Τη 7η Ζδεμαζιώλ Αχίρ 1174 (1758)

Ο Ευχέτης Μεχμέτ Ασή Του Καζά ξηρομέρου».

Σύμφωνα με την παράδοση κάτω από τη σημερινή εκκλησία βρισκόταν μια σπηλιά μέσα στην οποία υπήρχαν δυο εικόνες, του Αγίου Αθανασίου και του Αγίου Χαραλάμπους. Οι κάτοικοι ήθελαν να κατασκευάσουν το ναό σε επίπεδη τοποθεσία στα Κατωμερίσια και θεώρησαν ως κατάλληλη έκταση το αμπέλι των Μαυρομματαίων, που ήταν περιστοιχισμένο με μάνδρα (αυτό προκύπτει και από τη διαθήκη του Νικολάου Μαυρομμάτη του 1879). Μετέφεραν λοιπόν εκεί τις δύο εικόνες, αλλά αυτές επέστρεψαν πάλι στη σπηλιά. Αυτό έγινε μερικές φορές. Τότε οι κάτοικοι έβαλαν κλήρο και τρεις φορές ο κλήρος έπεφτε στην εικόνα του Αγίου Αθανασίου. Έτσι πάρθηκε η απόφαση να χτισθεί η εκκλησία του Αγίου στον τόπο που είναι σήμερα.

Η νέα εκκλησία χτίστηκε τα έτη 1905-1907, επί δημαρχίας Γρηγορίου Μαυρομμάτη, από εράνους και προσωπική εργασία των κατοίκων. Ο ναός αυτός όμως έπαθε πολλές ζημιές από το σεισμό του 1966 και γκρεμίστηκε. Στη θέση του αναγέρθηκε τη δεκαετία του ’70 ο σημερινός ναός  ύστερα από πολλές και μακροχρόνιες προσπάθειες και αγώνες των κατοίκων. 

Σημαντικές ήταν επίσης και οι προσπάθειες των ιερέων Κουτιβή Αθανασίου και Παντελή Φίλιππα, καθώς και του Εκκλησιαστικού Συμβουλίου, που, έχοντας τη συμπαράσταση όλων των κατοίκων, κατάφεραν να φτιάξουν αυτόν τον υπέροχο και επιβλητικό ναό, που δεσπόζει ως σκέπη στην πλατεία της Κατούνας. Επίσης σημαντική ήταν η βοήθεια που πρόσφεραν οι Κατουνιώτες μηχανικοί Ελευθέριος Βάσσης καιΑναστάσιος Παπαβασιλείου. Από τα πιο σημαντικά κειμήλια του Ναού είναι ο επιτάφιος του Αγίου Αθανασίου, ο οποίος λέγεται ότι είναι ρωσικής προελεύσεως και έχει εικόνα από ρετσίνι, όπως και μια παλιά εικόνα της Παναγίας, που είναι δώρο της οικογένειας Μαυρομμάτη.

Ο Ιερός Ναός του Αγίου Αθανασίου σήμερα είναι η έδρα της αρχιερατικής περιφέρειας Kατούνας, η οποία περιλαμβάνει 15 ενορίες. Αρχιερατικός επίτροπος είναι ο Κατουνιώτης αρχιμανδρίτης πατερ Νεκτάριος Τριάντης.

Νότια του Ναού Αγίου Αθανασίου, κατά τη διάρκεια εργασιών για την ανάπλαση της πλατείας, βρέθηκε το2004 δεξαμενή που έχει ορθογώνιο σχήμα, είναι διαστάσεων περίπου 6Χ6 μέτρων και βάθους 5-6.

 Διαθέτει δύο διαμερίσματα με διαχωριστικό τοίχο στη μέση, ενώ στην άνοψή της ήταν καμαροσκέπαστη και εξυπηρετούσε τις ανάγκες της κωμόπολης σε πόσιμο νερό την περίοδο της Τουρκοκρατίας, όμως δεν γνωρίζουμε πως έφτανε ως εκεί το νερό. Πιθανόν από κάποιο δίκτυο από την περιοχή των Ακαρνανικών

στα Αχυρά. Εντυπωσιακό είναι το υδραυλικό κονίαμα των εσωτερικών επιφανειών, που αντιστοιχεί σε δεξαμενές μικρών πόλεων ρωμαϊκής ή βυζαντινής περιόδου. Μετά την αποκάλυψη αυτή οι αρχές απευθύνθηκαν στην αρμόδια Αρχαιολογική Υπηρεσία ώστε να γίνουν οι περεταίρω έρευνες. Όμως ο χρόνος για την ανάπλαση της πλατείας πίεζε και αφού δεν υπήρξε ανάλογο ενδιαφέρον από την Αρχαιολογική Υπηρεσία, άφησαν μόνο μια τρύπα από πάνω και συνέχισαν τις εργασίες για την πλακόστρωση της πλατείας.

Ευαγ. Κουτιβής. Μνημεία Δήμου Μεδεώνος Αθήνα, 2006 

Ευαγ. Κουτιβής& Γεώργ. Μπαρμπαρούσης: "ΠΟΛΕΙΣ ΚΑΙ ΧΩΡΙΑ ΤΟΥ ΔΗΜΟΥ ΑΚΤΙΟΥ ΒΟΝΙΤΣΑΣ"2012