Παρέμβαση με την ευκαιρία της ανάρτησης του Βαγγέλη Κοντογιάννη για τα κατορθώματα του λήσταρχου Ντελή.
Υπάρχει κοντά στο χωριό, στο δάσος της Μάνινας, το τοπωνύμιο «Η Γκούβα α Ντελή» δηλαδή «Η Σπηλιά του Ντελή», όπου εκεί, όπως έλεγαν οι γέροντες του χωριού, σκοτώθηκε ο αιμοβόρος ληστής, με νεώτερα στοιχεία να επιβεβαιώνουν την πληροφορία αυτή
Του Δημήτρη Στεργίου
Φωτογραφίες από το άρθρο των Γιώργου Μπαρμπαρούση και Βαγγέλη Κουτιβή https://katounanews.blogspot.com/2016/05/blog-post_51.html
Με αφορμή την ανάρτηση του Βαγγέλη Κοντογιάννη στη «Βελούτσα» με τίτλο «Συνέβησαν στο Βασιλόπουλο και τη Χρυσοβίτσα το 1869» με βάση ανταπόκριση της εφημερίδας «Ο Ρουμελιώτης (Φύλλο 77, Μεσολόγγι 1869) για τα κατορθώματα του λήσταρχου Ντελή ή Δελή στην περιοχή μας (κατέσφαξε ολόκληρη οικογένεια!), επαναναρτώ σχετικό άρθρο που δημοσιεύθηκε στο προφίλ μου στις 3 Σεπτεμβρίου 2019, το οποίο είχε ως εξής:
Κοντά στην Παλαιομάνινα, σε ένα εκπληκτικό γεωγραφικό ανάγλυφο από μικρούς λόγους με βελανιδιές, βάραθρα και μικρές καλλιεργήσιμες εκτάσεις βρίσκεται η μοναδική τοποθεσία του χωριού μας, όπου υπήρχαν αυτοφυείς δάφνες. Στην τοποθεσία αυτή , κοντά στο ξωκλήσι του αγίου Νικολάου, είναι η «Σπηλιά του Ντελή», ένα απότομο και άγριο βαθούλωμα που προκαλούσε και προκαλεί δέος. Εκεί, πάνω στο χείλος της σπηλιάς και σε επικίνδυνα σημεία υπήρχαν οι δάφνες, από τις οποίες, με κίνδυνο να γκρεμισθούμε στη χαράδρα, κόβαμε για το έθιμο του «Λάζαρο» το Σάββατο του Λαζάρου.
Εκεί, την παραμονή της γιορτής του Λαζάρου όλα σχεδόν τα παιδιά – μαθητές προετοιμαζόμασταν τα παλαιότερα χρόνια (στη δεκαετία του 1950) για το έθιμο του «Λαζάρου». Από τρία ξύλα (συνήθως καδρόνια) ίσου μήκους σχηματίζαμε ένα ισοσκελές περίπου τρίγωνο. Ύστερα, ένα μεγάλο ξύλο (συνήθως κι αυτό από καδρόνι), στο ύψος περίπου των παιδιών, έτεμνε τη βάση του τριγώνου αυτού. Στη συνέχεια, κρεμούσαμε, δεξιά και αριστερά από τη βάση του τριγώνου, μεγάλα κουδούνια γιδιών και τραγιών (κύπρια), ενώ στολίζαμε το τρίγωνο με δάφνες, που τις μαζεύαμε από την τοποθεσία «Γκούβα α Ντελή» (στην τοπική διάλεκτο), δηλαδή Σπηλιά, όπου έμενε και όπου σκοτώθηκε ο λήσταρχος Ντελής), και αγριολούλουδα.
Η περιέργειά μου και η δίψα μου να μάθω γιατί πήρε η τοποθεσία και η σπηλιά αυτή αυτό το όνομα άρχισε από μαθητής του Δημοτικού Σχολείου και κορυφώθηκε στα γυμνασιακά μου χρόνια. Τα καλοκαιρινά απογεύματα συναντούσα στα καφενεία υπερήλικες του χωριού μου και τους ρωτούσα για το τοπωνύμιο αυτό. Άλλος έλεγε ότι πήρε το όνομα από τον ιδιοκτήτη της περιοχής, ένα Δελή, ενώ άλλοι, οι περισσότεροι, μού έλεγαν ότι εκεί κρυβόταν και εκεί σκοτώθηκε ο λήσταρχος της περιοχής μας, ο Ντελής. Και οι πληροφορίες μου για το θέμα αυτό σταματούσαν εκεί.
Μία ευχάριστη έκπληξη μου επεφύλαξε η ανάγνωση ενός σημαντικού άρθρου των Γιώργου Μπαρμπαρούση και Βαγγέλη Κουτιβή, που δημοσιεύθηκε στον ιστότοπο katounanews.blogspot.com στις 20 Μαϊου του 2017 και αναδημοσιεύθηκε και σε άλλους αξιέπαινους για την ενημερωτική τους προσφορά ιστότοπους της περιοχής μας agriniopress και άλλα). Το άρθρο αφορούσε τον περιβόητο λήσταρχο του 19ου αιώνα Σπύρο Ντελή, ο οποίος γεννήθηκε στον Αετό Ξηρομέρου, έδρασε στα δύσβατα και πετρόχτιστα ξηρομερίτικα βουνά και με είχε απασχολήσει από νωρίς, από τα μαθητικά μου χρόνια στην Παλαιομάνινα, όπως προαναφέρθηκε.
Όταν διάβασα το άρθρο αυτό θυμήθηκα όλα αυτά που μου έλεγαν οι παππούδες μου στο χωριό στη δεκαετία του 1950. Διάβασα, για παράδειγμα, ότι η δράση του Ντελή άρχισε να αποκτά πανελλήνιο ενδιαφέρον, όταν τον Νοέμβριο του 1865 απήγαγε τρεις Άγγλους περιηγητές και τους απελευθέρωσε, αφού πήρε λύτρα. Έκανε δηλαδή ό,τι έκανε και ο λήσταρχος Νταβέλης στην Αττική. Επίσης, διάβασα ότι ο Ντελής σκοτώθηκε, ύστερα από προδοσία από την «απηθώτρα» του, στο δάσος της Μάνινας . Σημειώνεται ότι «Απηθώτρα» λεγόταν αυτός που φύλαγε τα χρήματα και τα πράγματα αξίας του κάθε ληστή και , βέβαια, είχε κάθε λόγο να τον προδώσει, αφού έμεναν σε αυτόν και έπαιρνε και την αμοιβή από την επικήρυξη του ληστή. .
Μαζί του ήταν και άλλοι ληστές από τον Αετό, όπως ο Καρύκης, που σκοτώθηκε την ίδια μέρα και ένα δωδεκάχρονο παιδί που σώθηκε και αργότερα έγινε μοναχός στο Άγιο Όρος.
Ο Ντελής είχε διαπράξει συνολικά 38 φόνους.
Η πληροφορία αυτή, ότι δηλαδή ο Ντελής σκοτώθηκε στο δάσος της Μάνινας επιβεβαιώνεται τώρα από την παρούσα ανακοίνωσή μου, ότι δηλαδή στο δάσος της Παλαιομάνινας ή της Μάνινας, κοντά στο χωριό, υπάρχει ομώνυμη σπηλιά και ότι οι γέροντες της του χωριού μου τόνιζαν ότι εκεί σκοτώθηκε ο Ντελής.
Σημειώνω ότι ο φίλος μου, συγχωριανός μου, πολύτιμος συνεργάτης μου στις πρωτοβουλίες που προωθούσα στο χωριό και πρόεδρος της Εταιρείας Φίλων των Μνημείων της Παλαιομάνινας Κώστας Κουτουβέλης μού υπενθύμισε όσα ακριβώς μού έλεγαν οι γέροντες του χωριού μου. Ότι, δηλαδή, κοντά στο Ναό του Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης της Παλαιομάνινας λειτουργούσε επί δεκαετίες το καφενείο του Κουτσούμπα (καμιά σχέση με το γενικό γραμματέα του ΚΚΕ!) ή Βασίλη Κέκου. Εκεί, στην αυλή του καφενείου υπήρχε (στη θέση της ιστορικής μετέπειτα μουριάς!) μια θεόρατη βελανιδιά, όπου κρεμάστηκε το πτώμα του Ντελή ή κατ΄άλλους το κεφάλι του, όπως συνηθιζόταν τότε μετά την εξόντωση των περισσότερων ληστών (Γιαγκούλας, Μπαμπάνης και άλλοι).
Τα ντοκουμέντα
Πέρα από το εμπεριστατωμένο και με φωτογραφίες (τις οποίες αναδημοσιεύω) άρθρο των Γιώργου Μπαρμπαρούση και Βαγγέλη Κουτιβή, στο xiromeropress.gr, το οποίο στηρίζεται, όπως επισημαίνουν, στο γλαφυρό μυθιστόρημα του Αριστ. Ν. Κυριακού υπό τον τίτλο «Ο βασιλεύς των ληστών Ντελής και η Αγγέλω του παπά», όπου παρουσιάζει τον Ντελή παράφωρα ερωτευμένο με την πεντάμορφη Αγγέλω, κόρη του παπά, δημοσιεύθηκε κι ένα πάλι σημαντικό άρθρο (απόσπασμα από τα Μελετήματα του Ξηρομέρου –Ιστορικά και Λαογραφικά Στοιχεία της Χρυσοβίτσας Ξηρομέρου») του Αλεξάνδρου Σάββα, του Συνδέσμου Χρυσοβιτσάνων, υπό τον τίτλο «Ο αρχιληστής Σπύρος Ντελής στη Χρυσοβίτσα Ξηρομέρου». Στο άρθρο αυτό, πέρα από τον έρωτα του Ντελή για την Αγγέλω , παρατίθεται κι ένα αποκαλυπτικό άρθρο του Γιάννη Βλαχογιάννη, το οποίο δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα «Αιών» στις 7 Μαϊου 1870. Στο άρθρο αυτό ο Βλαχογιάννης περιγράφει τα «κατορθώματα» του Ντελή , χωρίς, ωστόσο, να παρουσιάσει και το τέλος του στην Παλαιομάνινα. Το άρθρο αυτό έχει ως εξής:
«Ο αρχιληστής Σπύρος Ντελής, ου την καταστροφήν μετά των πέντε υπ’ αυτόν ληστών, ανηγγείλαμεν δια του φύλλου του Σαββάτου, κατήγετο εκ του χωρίου Αετού του Ξηρομέρου. Ήτον ανήρ σπανίας καλλονής προσώπου, αγαλματικής ευρυθμίας σώματος και χάριτος πολλής, ηλικίας δε νεωτάτης ετών περί τα 33. Αλλ’ οι εσχάτως ιδόντες αυτόν ομολογούσιν, ότι ο μακρός ληστρικός βίος και αι κακουχίαι ηλλοίωσαν κατά πολύ την πρώτην καλλονήν αυτού.
Ο Ντελής εξήλθε ληστής, εν έτει 1864, αφού προηγουμένως υπέπεσεν εις διάφορα πλημμελήματα επί τραύμασιν, αλλ’ ηθωώθη. Η φύσις αυτού ην αιμοχαρής, ως φαίνεται και νεόθεν εξωθείτο εις το επάγγελμα, όπερ έμελλε να τον φέρη εις το οικτρόν τέλος, όπερ έλαβεν εν τω δάσει της Μάνινα. Δεν ηπατάτο ο Ντελής επί του τέλους αυτού πριν ή εξέλθη εις τον ληστρικόν βίον, παρεκινήθη παρά πολλών, όπως ησυχάση και μη εκτρέπηται εις εγκλήματα «Α!» απήντησεν, «ηξεύρω, ότι εις καμμιά ρευματιά θα βρομήση το κορμί μου». Αι αφορμαί δεν έλειψαν, όπως θεραπεύση τον πόθον του προς την ληστείαν.
Εν έτει 1864 δύο στρατιώται, μεταβατικοί, εισελθόντες εις την οικίαν του, αυτού απόντος, εύρον την χήραν νύμφην του, προς ην, ως φαίνεται, προσηνέχθησαν αποτόμως, καλέσαντες αυτήν να τοις παρασκευάση να φάγωσι τι. Ο Ντελής επιστρέψας εις τον οίκον του, και υποπτεύσας τους κακούς τρόπους των στρατιωτών, αφού αντήλλαξεν ολίγας περιφρονητικάς λέξεις, μετ’ αυτών, τους εφόνευσεν αμέσως, φυγοδικών δε επί τω διπλώ φόνω τούτω, εξήλθε ληστής, εγγράψας δραματικωτάτας και φονικωτάτας σελίδας εν τοις ληστρικοίς χρονικοίς, εξ ων περιεργείας χάριν, παρατίθεμεν ενταύθα επεισόδια τινα μυθιστορικώτατα.
Ερασθείς της ωραίας θυγατρός πλουσίου τινός κατοίκου της Χρυσοβίτσης, Μάνθου (Τσόμπου) καλουμένου, αν μη απατώμεθα, εζήτησεν αυτήν εις γάμον από του πατρός αυτής, αλλ’ ως είπετο, έλαβε αρνητικήν απάντησιν. Τούτο δεν ήτον λόγος όπως παραιτηθή ο Ντελής της ιδέας του• τουναντίον πρόσωπον του χαρακτήρος του έμελλε να εύρη νέον ερεθισμόν εις το πάθος του, και απεφάσισε να αρπάση την κόρην δια της βίας. Επειδή ο Μάνθος, εννοών τας συνεπείας της αρνήσεώς του και γινώσκων προς τίνα έχει λογαριασμόν, προεφυλάσσετο πολύ, εγένετο χρεία δόλου, όπως εκτελεσθή το εκδικητικόν σχέδιον του αρχιληστού.
Δύο συνέταιροί του, κατορθώσαντες να εισδύσωσιν εις την εν Χρυσοβίτση οικίαν του Μάνθου, εκρύβησαν εν αυτή. Επανελθών ο Μάνθος μετά της θυγατρός και των ανθρώπων του, και μηδέν υποπτευόμενος, έκλεισε την θύραν της οικίας του έσωθεν. Ότε οι πάντες ησύχαζαν, ανοίξαντες οι εντός κεκρυμμένοι λησταί την θύραν, έδωκαν ελευθέραν την είσοδον εις τον παραλοχεύοντα πλησίον Ντελήν και τους άλλους οπαδούς του. Αμείλικτος γενόμενος εις την ορμήν του, ο Ντελής απηγχόνισε τον κύριον της οικίας και πάντας τους εν αυτώ οκτώ τον αριθμόν, απήγαγε δε την κόρην, αφού έθηκε πυρ εις την οικίαν».