Σ’ ένα κεφαλοχώρι του νομού Ευρυτανίας, τριάντα χιλιόμετρα από το Καρπενήσι, γράφτηκαν οι πιο ηρωικές και οι πιο αμφιλεγόμενες σελίδες της Εθνικής Αντίστασης και του Εμφυλίου Πολέμου. Ήταν εκεί που βρέθηκαν μαζί ο Βελουχιώτης με τον Ζέρβα και σχεδίασαν την ανατίναξη του Γοργοπόταμου. Ήταν εκεί που σχηματίστηκε η «Κυβέρνηση του Βουνού». Ήταν εκεί ο ενθουσιασμός των ανταρτών και ο φόβος των «νοικοκυραίων». Ήταν μαζί το πανηγύρι της επανάστασης, η επίταξη των σπιτιών, το φευγιό τη νύχτα, ο κρεμασμένος στο δέντρο παπάς, η «διαφώτιση» των νέων, οι θαμμένες στον αχυρώνα οικονομίες, ο φωτογραφικός φακός του Μελετζή, τα κορίτσια με τα κόκκινα μάγουλα… Ήταν τόσα πολλά εκεί, που το χωρίο δεν άντεξε. Υπέκυψε σε έναν σεισμό και στο βάρος της μνήμης του…
Κείμενο: Δημήτρης Καλαντζής
Φωτογραφίες (σύγχρονες): Γιάννης Γιαννακόπουλος
Η Βίνιανη θα μπορούσε να περάσει ανώδυνα την κατοχή. Σε 700 μέτρα υψόμετρο, απομονωμένη από χαράδρες, ποτάμια και δύσβατα βουνά, ήταν δύσκολος «στόχος» για Ιταλούς και Γερμανούς. Ήταν όμως πλούσιο κεφαλοχώρι, που άξιζε να αλωθεί… Τα ωραία σπίτια είχαν φτιάξει οι «Αμερικάνοι», οι μετανάστες του χωριού από τα τέλη του 19ου και τις αρχές του 20ου αιώνα, που είχαν πάει στην Αμερική και είχαν επιστρέψει με αρκετά χρήματα. Διάλεξαν χτιστάδες από τα Ζαγοροχώρια για να ορθώσουν τα αρχοντικά τους. Τον αγαπούσαν τον τόπο τους. Ήταν κοντά σε νερά, με μαγική θέα, υγιεινό κλίμα και πλούσια χώματα. Οι παλαιότεροι έλεγαν ότι ο οικισμός είχε ιστορία από τη ρωμαϊκή αυτοκρατορία! Το Βίνιανη έβγαινε από το ‘vino’, το κρασί των Ρωμαίων. Μάλιστα κάποιοι ισχυρίζονται ότι πολύ παλιά είχαν βρεθεί κομμάτια μαρμάρου με χαραγμένα ελληνικά και λατινικά γράμματα… Αρχαίες μνήμες, χαμένες στη σκόνη του χρόνου…
ΕΚΡΥΒΕ ΤΑ ΜΥΣΤΙΚΑ ΤΗΣ
Η Βίνιανη κάηκε δύο φορές στην κατοχή. Μία από τους Ιταλούς και μία από τους Γερμανούς ως «αντίποινα» σε χτυπήματα ανταρτών. Δεν ισοπεδώθηκε όμως ποτέ. Οι κάτοικοι των αρχοντόσπιτων ήξεραν ξένες γλώσσες και μπορούσαν να «μαλακώσουν» με τα λόγια τους, ιδίως με τους Ιταλούς…Ήταν η Βίνιανη ορμητήριο ανταρτών; Τα πρώτα χρόνια της κατοχής, όχι. Ελάχιστοι από τους κατοίκους είχαν βγει στα βουνά. Ήταν όμως η θέση του χωριού τέτοια, που σύντομα το έκανε ιδανικό για την οργάνωση χτυπημάτων. Η Βίνιανη, βλέπετε, δεν φαινόταν από κεντρικό δρόμο. Ακόμα και τώρα, δεν μπορείς να βγάλεις πανοραμική φωτογραφία του χωριού, αν δεν κρεμαστείς από τον απέναντι γκρεμνό. Σε αντίθεση με το χωριό του Βελουχιώτη, το Βελούχι, που φαίνονταν από παντού, η Βίνιανη ήξερε να κρύβει τα μυστικά της…
ΤΟ ΜΠΑΛΚΟΝΙ ΠΟΥ «ΕΣΦΙΞΑΝ ΤΑ ΧΕΡΙΑ» ΒΕΛΟΥΧΙΩΤΗΣ ΚΑΙ ΖΕΡΒΑΣ
Στη Βίνιανη σχεδιάστηκε η μοναδική δράση της Εθνικής Αντίστασης, που έκαναν από κοινού ΕΛΑΣ και ΕΔΕΣ. Οι μαρτυρίες λένε ότι στο σπίτι, που βλέπετε, συναντήθηκαν ο Άρης Βελουχιώτης και ο Ναπολέοντας Ζέρβας για να ανατινάξουν, με την καθοδήγηση Βρετανών σαμποτέρ, τη γέφυρα του Γοργοποτάμου και να αποκόψουν έτσι τον ανεφοδιασμό των Γερμανών. Οι δύο ηγέτες των αντιπάλων οργανώσεων, είχαν βγει μάλιστα σε αυτό το μπαλκόνι, για να σφίξουν δημόσια τα χέρια τους, ώστε να σβήσουν την καχυποψία μεταξύ των παλικαριών τους. «Χωρίς τον Ζέρβα δεν θα γινόταν η επιχείρηση, χωρίς τον Βελουχιώτη δεν θα πετύχαινε», είχε πει αργότερα ο Βρετανός υπαρχηγός των σαμποτέρ Chris Woodhouse. Η ζημιά ήταν τόσο μεγάλη για τους Γερμανούς, που η «επιχείρηση Γοργοπόταμος» κατέκτησε ειδικό κεφάλαιο στην Ιστορία του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου. Μία διεθνή ιστορία, η οποία αντιμετωπίζει γενικά την ελληνική αντίσταση, ως γενναία μεν αλλά ανοργάνωτη και αναποτελεσματική…
«ΘΑ ΠΑΤΑΜΕ ΕΝΑ ΚΟΥΜΠΙ ΚΑΙ ΘΑ ΓΙΝΕΤΑΙ ΦΩΣ!»
Μετά το Γοργοπόταμο, η Βίνιανη πέρασε στα χέρια των ανταρτών του Βελουχιώτη. Τα αρχοντόσπιτα επιτάχθηκαν στον εμφύλιο για τις ανάγκες των ανταρτών. Άλλα έγιναν υπνωτήρια, άλλα κέντρα ανεφοδιασμού, μέχρι και νοσοκομείο έγινε ένα. Οι κάτοικοι των πιο φτωχικών σπιτιών δέχτηκαν με ενθουσιασμό τους αντάρτες. Ήταν οι πρώτοι που έτρεχαν στην πλατεία κάθε φορά για να ακούσουν τους πύρινους λόγους τους. Τα μάτια τους έλαμπαν, όταν άκουγαν ότι «θα πάρουμε την Αθήνα και θα μπούμε στα σπίτια, που πατάς ένα κουμπί και γίνεται φως!». Από την άλλη, οι κάτοικοι των πιο πλούσιων σπιτιών είχαν επιφυλάξεις… Τα σφυροδρέπανα, που χάραζαν οι αντάρτες στους τοίχους, δεν έδειχναν προς την κοινωνία που είχαν μάθει και ήθελαν να συνεχίσουν να ζουν…
ΟΙ «ΑΓΡΙΟΙ ΜΕ ΤΑ ΦΥΣΕΚΛΙΚΙΑ»
Η αλήθεια είναι ότι οι αντάρτες δεν πείραξαν κανέναν κάτοικο της Βίνιανης, όσο επιφυλακτικός κι αν ήταν στα κηρύγματά τους. Μόνοι τους κάποιοι κάτοικοι πήραν το δρόμο προς το Καρπενήσι ενώ, όσοι έμειναν στο χωριό, έστησαν ένα σύστημα παρακολούθησης, ώστε κάθε φορά που θα έρχονταν καινούργιες «φουρνιές» με αντάρτες, να πηγαίνουν σε σπηλιές μέχρι οι «άγριοι με τα φυσεκλίκια» ησυχάσουν… Ήταν αποδράσεις μέσα στη νύχτα με έναν μπόγο στην πλάτη και την καρδιά να χτυπά τρελά για το ποια έκπληξη θα συναντήσεις στο μονοπάτι… Ίσως τον παπά του διπλανού χωριού, κρεμασμένο με μια θηλιά στο γέρικο πλατάνι…
Η ΚΥΒΕΡΝΗΣΗ ΤΟΥ ΒΟΥΝΟΥ
Στις 10 Μαρτίου του 1944 συγκροτήθηκε η Πολιτική Επιτροπή Εθνικής Απελευθέρωσης (Π.Ε.Ε.Α.), γνωστή και ως «Κυβέρνηση του Βουνού». Η συνέλευση πραγματοποιήθηκε στο σχολείο της Βίνιανης, όπου εκλέχθηκαν οι «Υπουργοί» κατά το Σοβιετικό μοντέλο των «γραμματέων»:
•Κώστας Γαβριηλίδης Γραμματέας Γεωργίας
•Σταμάτης Χατζήμπεης Γραμματέας Εθνικής Οικονομίας
•Άγγελος Αγγελόπουλος Γραμματέας Οικονομικών
•Εμμανουήλ Μάντακας Γραμματέας Στρατιωτικών
•Γεώργιος Σιάντος Γραμματέας Εσωτερικών
•Αλέξανδρος Σβώλος Πρόεδρος
•Πέτρος Κόκκαλης Γραμματέας Κοινωνικής Πρόνοιας
•Ευρυπίδης Μπακιρτζής Αντιπρόεδρος Και Γραμματέας Επισιτισμού
•Ηλίας Τσιριμώκος Γραμματέας Δικαιοσύνης
•Νικόλαος Ασκούτσης Γραμματέας Συγκοινωνίας
Η ΠΡΟΤΡΟΠΗ ΤΗΣ Κ.Ε. ΤΟΥ ΚΚΕ
Την ανάγκη συγκρότησης της «Κυβέρνησης του Βουνού» είχε θέσει νωρίτερα (τον Γενάρη του ’44) η 10η Ολομέλεια της ΚΕ του ΚΚΕ: «Το φούντωμα του εθνικού αγώνα, η απελευθέρωση σημαντικού μέρους του εθνικού εδάφους, η ανάγκη της υπέρτατης συνένωσης και επιστράτευσης όλων των εθνικών δυνάμεων στη σημερινή τελική φάση του πολέμου, για την ολοκληρωτική συντριβή των κατακτητών στο πλευρό των συμμάχων, βάζουν μπροστά στο αγωνιζόμενο έθνος επιτακτικά το πρόβλημα της δημιουργίας στην Ελεύθερη Ελλάδα κεντρικού κυβερνητικού οργάνου εθνικής ενότητας και απελευθέρωσης…»
ΕΚΛΟΓΕΣ ΚΑΙ ΑΔΕΛΦΟΚΤΟΝΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ
Η «Κυβέρνηση του Βουνού» προκήρυξε εκλογές το τελευταίο δεκαήμερο του Απρίλη του ’44, στις οποίες, σύμφωνα με τους διοργανωτές, ψήφισαν 1.800.000 άντρες και γυναίκες άνω των 18, σε ελεύθερες, ημικατεχόμενες και κατεχόμενες περιοχές της χώρας. Εκλέχτηκαν 180 εκπρόσωποι για την πρώτη συνεδρίαση του Εθνικού Συμβουλίου, στις Κορυσχάδες, από τις 14 έως τις 27 Μάη. Ήταν άνθρωποι που ανήκαν στο ΚΚΕ, στο Αγροτικό Κόμμα Ελλάδας, στο Σοσιαλιστικό Κόμμα, στο Σοσιαλεργατικό, στη Δημοκρατική Ένωση, στην Ένωση της Λαϊκής Δημοκρατίας, στο Κόμμα των Αριστερών Φιλελευθέρων, στο Μεταρρυθμιστικό Κόμμα, όπως και ανεξάρτητοι… Η συνέχεια της ιστορίας έχει πολύ πόνο, πολύ αίμα, πολύ μίσος, έχει το χειρότερο είδος πολέμου, τον αδελφοκτόνο…
Η ΗΤΤΑ ΤΗΣ ΒΙΝΙΑΝΗΣ ΑΠΟ ΤΟ ΒΑΡΟΣ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ
Το τέλος της Βίνιανης δεν γράφτηκε στον εμφύλιο, ούτε στα χρόνια μετά, που πάλευε να γιατρέψει τις πληγές της… Γράφτηκε από έναν σεισμό το 1966. Τα αρχοντόσπιτα κράτησαν σχετικά καλά αλλά, οι άνθρωποι από τα φτωχικά σπίτια, βρήκαν την ευκαιρία να ζητήσουν από τον βασιλιά Κωνσταντίνο, που είχε πάει να δει τις ζημιές, να φροντίσει για τη μεταστέγασή τους σε καινούργια σπίτια. Εκείνος, ως νεαρός βασιλιάς, που έχτιζε ακόμα την εικόνα του ηγέτη, πραγματοποίησε την παράκληση τους με προθυμία… Κάποιοι λένε μάλιστα ότι ήταν και για την κυβέρνηση μία καλή ευκαιρία να σβήσει από το χάρτη το κεφαλοχώρι της «Κυβέρνησης του Βουνού»… Όπως και να έχει, παραχωρήθηκε μία έκταση στη θέση Λιβάδια και χτίστηκαν τα νέα σπίτια για τους κατοίκους της Βίνιανης με δημόσια δαπάνη. Ήταν όμως πρόχειρα και ελαττωματικά σε μέρος υγρό και επίπεδο. Οι παλιοί κάτοικοι δεν τα αγάπησαν ποτέ… Έστησαν τις ζωές τους από την αρχή στο Καρπενήσι και στην Αθήνα… Γυρνάνε μόνο τα καλοκαίρια… Περισσότερο για τη βόλτα στο παλιό χωριό… Πατάνε τα ανοιγμένα καλντερίμια, παίζουν με τις κατσίκες στα χαλάσματα, και κάνουν ησυχία, μήπως ακούσουν την Βίνιανη να τους λέει την ταραγμένη ιστορία της…
Το άρθρο έχει βασιστεί σε προσωπικές αφηγήσεις κατοίκων στον συντάκτη.
Για μία αριστερή ματιά της ιστορίας της Βίνιανης, σας προτείνουμε το ενδιαφέρον άρθρο της Αναστασίας Μοσχόβου “Εδώ «γεννήθηκε» η Κυβέρνηση του Βουνού” στον «Ριζοσπάστη» http://www.rizospastis.gr/story.do?
idpostmodern
