ΤΟ ΜΟΝΑΣΤΗΡΙ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΝΙΚΟΛΑΟΥ
Ένα σημαντικό εκκλησιαστικό και ιστορικό μνημείο του Ξηρομέρου είναι η Μονή του Αγίου Νικολάου, η οποία στα κείμενα των Ελλήνων λόγιων της Τουρκοκρατίας και των ξένων περιηγητών μας είναι γνωστή ως «Μονή Αγίου Νικολάου Αετού». Και αυτό γιατί υπαγόταν διοικητικά στον Αετό, που στη Βυζαντινή εποχή ήταν έδρα επισκοπής.
Το καθολικό της Μονής είναι αφιερωμένο στον Άγιο Νικόλαο Λυκίας και πιθανότατα κτίστηκε από μοναχούς που προέρχονταν από το παλαιότερο γειτονικό μοναστήρι του Αγίου Δημητρίου Αετού. Αν κρίνουμε όμως από την κτητορική επιγραφή είχε δική του οργάνωση και διοίκηση και δεν ήταν μετόχι.
Από το αρχικό τείχος του μοναστηριού σώζεται η δυτική πλευρά ενώ το υπόλοιπο τμήμα του είναι πρόσφατη κατασκευή.
Σώζεται επίσης μία σειρά διώροφων κελιών, χωρίς στέγες και πατώματα και το διαβατικό. Το τοξωτό διαβατικό βρίσκεται σε καλή κατάσταση και η καμάρα του έχει μήκος 4 μ. Στις μέρες μας έγινε σημαντική προσπάθεια για την ανακατασκευή των κελιών.
Το καθολικό βρίσκεται περίπου στο κέντρο της αυλής και είναι μονοκάμαρο με δίκλινη στέγη και πεντάπλευρη αψίδα με αβαθείς κόγχες και νάρθηκα. Είναι μήκους 11,80 μ. και πλάτος 6,20 μ. και χτισμένο με κατεργασμένους ασβεστόλιθους με λίγους πλίνθους στους αρμούς του. Στο πάνω μέρος των τοίχων του τρούλου και πάνω από την αψίδα έχει οδοντωτή ταινία, ενώ το ανατολικό αέτωμα είναι διακοσμημένο με σκυφία.
Ο τρούλος του είναι δυσανάλογα μεγάλος και ψηλός σε σχέση με το κτήριο. Στο τύμπανό του ανοίγονται οχτώ μικρά τοξωτά παράθυρα που βοηθούν στον καλό φωτισμό του, αφού στις πλαϊνές πλευρές δεν υπάρχουν καθόλου παράθυρα. Δυτικά προστέθηκε σε μεταγενέστερη εποχή νάρθηκας (3 Χ 4), του οποίου σώζεται ολόκληρη η βόρεια πλευρά, τμήματα της δυτικής με την είσοδο και η νότια. Μπροστά από το νάρθηκα υπάρχει μια στέρνα οποία συγκεντρώνονται τα όμβρια ύδατα. Η εξωτερική πύλη της Μονής και η θύρα του ναού είναι χαμηλές για να μην μπορούν να μπαίνουν μέσα καβαλάρηδες, αλλά κυρίως για να μην το βεβήλωναν οι Τούρκοι με τα άλογά τους.
Ο ναός είναι γεμάτος με τοιχογραφίες του 17ου αι., στις οποίες απεικονίζονται διάφορα θρησκευτικά θέματα και άγιοι. Από τις τοιχογραφίες ξεχωρίζουν ο τρικέφαλος Άγγελος, ως σύμβολο της Αγίας Τριάδας και ο Χριστός στον Ακάθιστο. Επίσης υπάρχει και η προσωπογραφία του κτήτορα ηγουμένου Γιαννακοπούλου να προσφέρει ομοίωμα του ναού.
Επί Τουρκοκρατίας η Μονή είχε μεγάλη περιουσία και πρόσφερε πολλά στον Αγώνα για την Απελευθέρωση. Το 1828-30 είχε 1.000 στρέμματα γης και άνηκε στο Δήμο Εχίνου. Στα μέσα της δεκαετίας του 1830 η Μονή διαλύθηκε. Στα ΓΑΚ (Μοναστηριακά, ΙΙΙ Ν.Αιτωλίας και Ακαρνανίας) σώζονται 3 έγγραφα της Μονής του 1834.
Το μοναστήρι του Αγίου Νικολάου, αναστυλωμένο και πανέμορφο, είναι πια σημείο αναφοράς για όλο το Ξηρόμερο.
ΕΥΑΓΓΕΛΟΣ ΚΟΥΤΙΒΗΣ
