Ο ναός του Αγίου Βάρβαρου βρίσκεται στα Λουτρά Τρύφου, από το ιερό βήμα του οποίου λέγεται πως παλαιότερα ανέβλυζε πηγή. Ο παλιός ναός ερειπώθηκε και κατά τα τέλη του 19ου αι. κατασκευάστηκε, λίγο δυτικότερα, άλλος ναός, στον οποίο εντοίχισαν μαρμάρινα τμήματα του παλαιού ναού...
Όμως, λόγω κατολισθήσεων, γρήγορα έγινε ετοιμόρροπος και τελικά κατεδαφίστηκε το 1964. Η τοποθεσία ισοπεδώθηκε και αναγέρθηκε νέος. Μέχρι το 1960 σωζόταν και το τετρατοσφαίριο της αψίδας του παλαιού ναού με τοιχογραφία της Παναγίας Βλαχερνίτισσας. Η αψίδα καταστράφηκε από τεχνίτη για τον εμπλουτισμό της πηγής με νερό.
Στο μέρος που ισοπεδώθηκε ανακαλύφθηκαν τμήματα αγγείων και δώδεκα νομίσματα, τα οποία όμως στη συνέχεια χάθηκαν, ενώ πολλά γλυπτά διασκορπίστηκαν και μερικά έσπασαν. Τα τμήματα προέρχονταν από μαρμάρινο τέμπλο. Όσα διασώθηκαν πήγαν στο Μουσείο Άρτας το 1966.
Στο μέρος που ισοπεδώθηκε ανακαλύφθηκαν τμήματα αγγείων και δώδεκα νομίσματα, τα οποία όμως στη συνέχεια χάθηκαν, ενώ πολλά γλυπτά διασκορπίστηκαν και μερικά έσπασαν. Τα τμήματα προέρχονταν από μαρμάρινο τέμπλο. Όσα διασώθηκαν πήγαν στο Μουσείο Άρτας το 1966.
Ο Άγιος Βάρβαρος είναι τοπικός άγιος της Ακαρνανίας και καταγόταν από την Πεντάπολη της Λιβύης.
Έζησε το 9ο αι., επί Βυζαντινού αυτοκράτορα Μιχαήλ Τραυλού (820-829) μ.χ και ως πειρατήςέλαβε μέρος σε ληστρικές επιδρομές Αράβων πειρατών σε Κρήτη, Σικελία και Νικόπολη. Σε μια επιδρομή τους οι πειρατές αυτοί πέρασαν από τη Νικόπολη στο στενό του Ακτίου και μπαίνοντας στον Αμβρακικό κόλπο λήστευαν και λεηλατούσαν στην Ακαρνανία, ειδικότερα την περιοχή του Ξηρομέρου.
Οι Έλληνες ενωμένοι τους χτύπησαν στον κόλπο του Δραγαμέστου (Κόλπο Αστακού) και τους εξόντωσαν. Ο Βάρβαρος κατάφερε να γλυτώσει τη σφαγή και αφού βγήκε στη στεριά έμεινε κρυμμένος και περιπλανήθηκε. Τελικά κατέληξε στα μέρη της Τρύφου, στη Νύσσα, όπου ζούσε μέσα σε αμπέλια και σπηλιές και από εκεί ανέβηκε στα βουνά, όπου για καιρό έκανε κλοπές και ληστείες και έγινε φόβος και τρόμος των κατοίκων. Μια μέρα ήταν κοντά στο ναό του Αγίου Γεωργίου όπου μέσα λειτουργούσε ο ιερέας Ιωάννης εκ Νικόπολης. Τότε ο βάρβαρος παραμόνευε, με τη σκέψη να τον ληστέψει και να τον φονεύσει. Λέγεται πώς τότε ο Βάρβαρος υπέστη μια κρίση που του επέφερε μεταστροφή και πήγε στον ιερέα και του ζήτησε να τον συγχωρέσει, δηλώνοντας μετάνοια για τα εγκλήματά του.
Ο ιερέας τον βάπτισε και από τότε ο Βάρβαρος διέτριβε ως μοναχός και ασκητής στα βουνά ζώντας ως αγρίμι και είχε δεμένα τα χέρια του, από τον τράχηλο με αλυσίδα τρεις πήχες μάκρος, συμβολίζοντας την Αγία Τριάδα δένοντας τη σάρκα του.
Επίσης, για να τιμωρήσει τον εαυτό του, για τρία χρόνια περίπου ζούσε σε σπηλιές και κατέβαινε για νερό στη Νύσσα. Τελικά τον σκότωσαν κατά λάθος κυνηγοί από τη Νικόπολη, που ήρθαν στην περιοχή για να κυνηγήσουν, αφού τον είδαν μέσα στους θάμνους και τον νόμισαν για άγριο θηρίο.
Έζησε το 9ο αι., επί Βυζαντινού αυτοκράτορα Μιχαήλ Τραυλού (820-829) μ.χ και ως πειρατήςέλαβε μέρος σε ληστρικές επιδρομές Αράβων πειρατών σε Κρήτη, Σικελία και Νικόπολη. Σε μια επιδρομή τους οι πειρατές αυτοί πέρασαν από τη Νικόπολη στο στενό του Ακτίου και μπαίνοντας στον Αμβρακικό κόλπο λήστευαν και λεηλατούσαν στην Ακαρνανία, ειδικότερα την περιοχή του Ξηρομέρου.
Οι Έλληνες ενωμένοι τους χτύπησαν στον κόλπο του Δραγαμέστου (Κόλπο Αστακού) και τους εξόντωσαν. Ο Βάρβαρος κατάφερε να γλυτώσει τη σφαγή και αφού βγήκε στη στεριά έμεινε κρυμμένος και περιπλανήθηκε. Τελικά κατέληξε στα μέρη της Τρύφου, στη Νύσσα, όπου ζούσε μέσα σε αμπέλια και σπηλιές και από εκεί ανέβηκε στα βουνά, όπου για καιρό έκανε κλοπές και ληστείες και έγινε φόβος και τρόμος των κατοίκων. Μια μέρα ήταν κοντά στο ναό του Αγίου Γεωργίου όπου μέσα λειτουργούσε ο ιερέας Ιωάννης εκ Νικόπολης. Τότε ο βάρβαρος παραμόνευε, με τη σκέψη να τον ληστέψει και να τον φονεύσει. Λέγεται πώς τότε ο Βάρβαρος υπέστη μια κρίση που του επέφερε μεταστροφή και πήγε στον ιερέα και του ζήτησε να τον συγχωρέσει, δηλώνοντας μετάνοια για τα εγκλήματά του.
Ο ιερέας τον βάπτισε και από τότε ο Βάρβαρος διέτριβε ως μοναχός και ασκητής στα βουνά ζώντας ως αγρίμι και είχε δεμένα τα χέρια του, από τον τράχηλο με αλυσίδα τρεις πήχες μάκρος, συμβολίζοντας την Αγία Τριάδα δένοντας τη σάρκα του.
Επίσης, για να τιμωρήσει τον εαυτό του, για τρία χρόνια περίπου ζούσε σε σπηλιές και κατέβαινε για νερό στη Νύσσα. Τελικά τον σκότωσαν κατά λάθος κυνηγοί από τη Νικόπολη, που ήρθαν στην περιοχή για να κυνηγήσουν, αφού τον είδαν μέσα στους θάμνους και τον νόμισαν για άγριο θηρίο.
Ο ιερέας Ιωάννης τον ενταφίασε στο σημείο που είναι σήμερα ο ναός του στις 23 Ιουνίου. Κοντά στο ναό είναι η πηγή Τρύφου, όπου αναβλύζει το ιαματικό νερό, που οι ντόπιοι ονομάζουν Αγιονέρι. Η δύναμη του νερού αυτή ήταν γνωστή σε πολλά μέρη κατά τη Βυζαντινή εποχή. Ένας Βενετός αξιωματικός, με το όνομα Σκλαβούνος, μετά τη Ναυμαχία της Ναυπάκτου (1571) θεραπεύτηκε από τα τραύματά του και οι Βενετοί πήραν το λείψανο του Αγίου και το μετέφεραν αρχικά στην Κέρκυρα και από εκεί στη Βενετία. Το μύρο αυτό το αναφέρουν ο πατριάρχης Κάλλιστος το 14ο και οι Κων. Ακροπολίτης και Ιωσήφ Βρυέννιος το 15ο αι. αι. Ο πατριάρχης αναφέρει μάλιστα πως οι Βούλγαροι βαπτίζονταν σε αυτό. Σύμφωνα με την αφήγηση του ιερομόναχου Ματθαίου της Πόρτας Μπαμπίνης, ο Βενετός αξιωματικός πήρε το λείψανο μαζί του στην Κέρκυρα και άραξε στο λιμάνι Ποταμός. Εκεί ο Άγιος θεράπευσε τον παράλυτο γιο της οικογένειας Σουβλάκη και οι κάτοικοι του χωριού έχτισαν προς τιμήν του Αγίου ωραίο ναό με κωδωνοστάσιο και γιορτάζουν τη μνήμη του στις 15 Μαΐου.
Ο Άγιος Βάρβαρος, όπως έμεινε γνωστός, αφού κανείς δεν γνώριζε το όνομά του, γιορτάζει και στο Ξηρόμερο στις 23 Ιουνίου, όπου πλήθος κόσμου προσέρχεται να προσκυνήσει στο Ναό του. Φήμες αναφέρουν πως τα ιερά λείψανα του Αγίου βρίσκονται στο χωριό της Ιταλίας sanBarbaro, δηλαδή, Άγιος Βάρβαρος…
Πηγή. Γ. Μπαρμπαρούσης, Ε. Κουτιβής. Πόλεις και χωριά του Δήμου Ακτίου-Βόνιτσας. Αθήνα, 2012, σ. 296-298.
