ΔΕΙΤΕ ΤΟ ΝΕΟ ΟΜΟΡΦΟ ΒΙΝΤΕΟ ΕΝΑ ΟΔΟΙΠΟΡΙΚΟ ΣΤΑ ΠΑΛΙΑ ΑΧΥΡΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΓΙΟΡΤΗ ΤΗΣ ΠΑΝΑΓΙΑΣ ΤΗΣ ΑΧΥΡΙΑΤΙΣΣΑΣ
Τα παλιά Αχυρά είναι ένα πανέμορφο χωριό με πλινθόκτιστα σπίτια. Τα απομεινάρια του βρίσκονται 12χλμ βορειοδυτικά της Κατούνας, στους πρόποδες των Ακαρνανικών Βουνών, σε υψόμετρο 500μ, μαζί με χαλιάδες των ρεμάτων, μοιάζουν σαν να κύλησαν από το βουνό.
Το χωριό ήταν πάντα μικρό και τα σπίτια δεν ξεπερνούσαν τα 50 όπως λέει και εξής θρύλος, κάποιος δαιμονισμένος από κοντινό χωριό πριν πάει να θεραπευτεί στην Παναγία, καταράστηκε το χωριό να μην έχει ποτέ πάνω από 50 σπίτια.
Αν ποτέ ξεπεράσει τα 50 να τα πνίξει ο χείμαρρος «Φούντος».
Κατά μια εκδοχή από εδώ προήλθε και η παροιμιώδης έκφραση «είμαστε για φούντο». Οι ντόπιοι λένε πως αυτό έγινε πραγματικότητα, αφού ύστερα από μια δυνατή νεροποντή ο χείμαρρος παρέσυρε και κατέστρεψε τα σπίτια που βρίσκονταν στο νοτιοδυτικό μέρος του και γλύτωσαν όσα ήταν προς το μέρος της Παναγίας.
Το χωριό αναφέρεται πρώτη φορά το 1521 όπου είχε 14 οικογένειες. 
Στις αρχές του 19ου αι. το χωριό είχε 40 οικογένειες.
Το 1828 το χωριό εντάχθηκε στο Δήμο Εχίνου. Τους περισσότερους κατοίκους το χωριό τους είχε το 1940 περίπου 318 κ.
Αρχές του 20ου αι. το μισό χωριό καταστράφηκε πάλι όταν κατέβασε «ο Φούντος» ορμητικά νερά, χώματα και πέτρες και το χωριό μετατοπίστηκε πιο δεξιά. Και όπως έλεγαν οι κάτοικοι ο Φούντος κατεβάζει κάθε 50 χρόνια.
Στην περιοχή των Αχυρών υπάρχουν πολλές πηγές που αναβλύζει νερό, κοντά στην θέση Κεφαλόβρυσο υπάρχει η μεγαλύτερη πηγή που πηγάζει από τα Ακαρνανικά όπου από την δεκαετία του 50 υδρεύονται η Κατούνα, η Αμφιλοχία και άλλα δέκα χωριά του Ξηρομέρου.
Το χωριό μεταφέρθηκε σιγά - σιγά νοτιοδυτικά της Κατούνας. Το 1985 ύστερα από ομόφωνη απόφαση των Κοινοτήτων της Κατούνας και της Κατούνας σε Δήμο Κατούνας.
Σήμερα ανήκουν στην ενότητα Μεδεώνος του Δήμου Ακτίου-Βόνιτσας.
Παναγία η Αχυριάτισσα
Σήμερα η Μονή έχει ανακατασκευασθεί και διαθέτει ένα όμορφο περίβολο και κάθε χρόνο στην γιορτή της συγκεντρώνει πλήθος πιστών της περιοχής.
Στους κατοίκους των γύρω χωριών το μοναστήρι είναι γνωστό με το όνομα «Παναγία η Αχυριάτισσα». Ο ναός είναι απλή μονόχωρη αίθουσα με δίρριχτη στέγη και μονόλοβο καμπαναριό στη δυτική πλευρά. Η κατασκευή του, σύμφωνα με επιγραφή που υπήρχε στο υπέρθυρο της νότιας εισόδου, έγινε το 1833 και χτίστηκε στη θέση παλαιότερου.
Δυστυχώς η παλαιά θαυματουργή εικόνα της Παναγίας όπως και άλλες εικόνες, άλλα και κομμάτια του πανέμορφου σκαλιστού τέμπλου έχουν κλαπεί από ιερόσυλους, και σήμερα υπάρχουν μόνο αντίγραφα τους.
Στο ναό σώζονται τοιχογραφίες του 1889.
Η Μονή άκμασε το 18ο αι. και παλιότερα είχε πολλά κελιά και μοναχούς. Σήμερα σώζεται μόνο ένα όπου εκεί έδεναν τους δαιμονισμένους και ανθρώπους με ψυχικές παθήσεις.
Σε εφαρμογή του υπ’ αριθμ. 1399 της 11 Μαΐου του 1822 θεσπίσματος του βουλευτικού σώματος ο Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος, ως διοικητής της δυτικής Ελλάδας όρισε την είσπραξη από τη μονή Αχερά 500 γρόσια για τις ανάγκες του αγώνα. Το ποσό αυτό σε σύγκριση με τα ποσά που ορίστηκαν για τα άλλα μοναστήρια του Ξηρομέρου είναι μικρό και απ’ αυτό συμπεραίνουμε πως το μοναστήρι ήταν μάλλον φτωχό.
Τελευταίος αξιόλογος ηγούμενος της ιεράς μονής Αχυρά αναφέρεται στα χρόνια της επανάστασης του 1821 ο «Θεοφάνης». Σε επιστολή που αποστέλλουν από το Δραγαμέστο στις 8 Ιουλίου 1829 οι ηγούμενοι των μονών του Ξηρομέρου ο Θεοφάνης προσφέρει 400 γρόσια (το μερίδιο που του αναλογούσε) για την ανοικοδόμηση και λειτουργία σχολείων στο Ξηρόμερο.
Η μονή διαλύθηκε μαζί με τα άλλα μοναστήρια του Ξηρομέρου με το γνωστό διάταγμα του 1834 εμπνευστής του οποίου ήταν ο μισέλληνας Μάουερ ως αντιβασιλέας του ανήλικου Όθωνα. Μετά τη διάλυση του μοναστηριού ο ναός χρησιμοποιήθηκε σαν ενοριακός ναός του χωριού Αχυρά περίπου μέχρι το 1974. Μετά τη μεταφορά του χωριού κοντά στη σημερινή Κατούνα έμεινε απλό προσκύνημα.
ΕΥΑΓΓΕΛΟΣ Δ. ΚΟΥΤΙΒΗΣ
Πηγές: το Βιβλίο Αχυρά Ξηρομέρου Αιτωλοακαρνανίας και Πόλεις και χωριά του Δήμου Ακτίου-Βόνιτσας.
