ΠΑΛΙΑ ΠΛΑΓΙΑ: Η κοίμησις της Θεοτόκου. (Γνωρίζοντας τον τόπο μας)

Η Κοίμησις της Θεοτόκου...

Η Παναγία που λέμε στο χωριό κι όλοι καταλαβαίνουν. Το μοναστήρι που είναι απόλυτα συνδεδεμένο πλέον με το νεκροταφείο του χωριού και με καημούς αμέτρητους.

Δεν μπορούσα παρά να ξεκινήσω αυτό το blog με το θέμα που με προβληματίζει περισσότερο και δεν είναι άλλο από την τραγική κατάσταση αυτής της ιστορικής Μονής που φέρει στην ταλαιπωρημένη πλάτη της πολλές εκατονταετηρίδες.

Άποψη του εσωτερικού 
του ναού από τον Πρόναο.

Ως γνωστόν η εκκλησία κάηκε το 1965. Έκτοτε, όπως μου ανέφερε ο Γεράσιμος Καταγής σε μια συνάντηση που είχαμε προς συλλογή πληροφοριών για το συγκεκριμένο άρθρο, έγινε μια προσπάθεια για να προχωρήσουν οι διαδικασίες έναρξης αναστύλωσης το 1995, όταν ο ίδιος ήταν πρόεδρος της κοινότητας Πλαγιάς. Το αγκάθι στην όλη διαδικασία ήταν η χρηματοδότηση, καθώς η σχετική εφορεία βυζαντινών αρχαιοτήτων είχε την ανάγκη χρηματοδότησης από την κοινότητα του υπέρογκου ποσού των 80.000.000 δρχ, τη στιγμή που στα ταμεία βρίσκονταν περί τα 15.000.000 δρχ. Τα πράγματα έμειναν εκεί.

Για το εν λόγω Ευαγγέλιο αλλά και για όσα υπήρχαν μέσα στον χώρο της εκκλησίας, θα παραθέσω ένα απόσπασμα από την περιγραφή του Αιδεσιμότατου ιερέως Δημητρίου Νικάκη, εφημέριου εν Τρύφου Ιερού Ναού Αγίου Νικολάου, εν έτει Σωτηρίου 1958 και μηνί 8ου (Αυγούστου).

Μπορεί κανείς να δει την αδιαφορία και την
εγκατάλειψη σε κάθε άκρη της εκκλησίας.

     ΕΠΙ ΤΟΥ ΙΕΡΟΥ ΒΗΜΑΤΟΣ

     Ιερόν Ευαγγέλιον χειρόγραφον επί μεμβράνης.

     Άγιον Ποτήριον έχει την εξής επιγραφή:  ..........*  ΔΕΗΣΙ ΤΟΥ ΔΟΥΛΟΥ ΤΟΥ ΘΕΟΥ     ΙΕΡΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΛΟΒΟΣ

ΔΙΠΤΥΧΑ ΠΡΟΘΕΣΕΩΣ   

Φέρουσιν ονόματα τεθνεώτων, κοσμικών, ιερομονάχων, ΙΕρέων, Μοναχών, και μοναχής Δαμανής, μοναχής Μαγδαλυνής, και των εξής αρχιερέων: Παρθενίου αρχιερέως ακμάσας κατά τα έτη 1567-1570, Μακαρίου Αρχιερέως ακμάσας 1694, Ιγνατίου Αρχιερέως  ακμάσας 1794, Ιακώβου Αρχιερέως ακμάσας 1769.

   Πάντως δεν γνωρίζομεν τους χρόνους της ακμάσεως των ανωτέρω Αρχιερέων ούτε τα δίπτυχα φέρουσιν ακριβή χρονολογίαν. Ταύτα γράφομεν εκ της ιστορίας της Ιεράς Μητροπόλεως Ναυπακτίας και Άρτης. Η θρησκευτική και χριστιανική εγκυκλοπαίδεια ως αναφέρει αυτή, υπέστη πολλάς μεταβολάς από το έτος 197...*  ότι εχρημάτισεν Επίσκοπος ο Καλλικράτης μέχρι των καθ'ημάς χρόνων. Επί της κόγχης διακρίνονται διάφοροι Αρχιερείς βαστάζοντες εις τας χείρας των το Ιερόν Ευαγγέλιον.

 Πλαγίως της προθέσεως διακρίνονται ο Πρωτομάρτυς Στέφανος, ο Άγιος Διονύσιος ο Αρειοπαγίτης. Η Αγία Τράπεζα περικλύεται δια καλλιτεχνικού κουβουκλίου. Το αρτοφόριον ξυλόγλυπτον Αρχαίον. Εις το αριστερό μέρος τμήμα Νότιον του Αγίου Βήματος, βρίσκεται η θαυματουργός Εικών της Κοιμήσεως της Θεοτόκου, αγνώστου Χρονολογίας λόγω φθοράς των στοιχείων, αλλά μεγίστης τέχνης.

Τρούλος στον πρόναο, όπως και τμήμα χρωματισμού
 σε αρκετά καλή κατάσταση.

   Το θυμιατόν φέρει χρονολογίαν έτος 1163. Η νεωτέρα Εικών της Θεοτόκου χρονολογείται από το έτος 1819.

    Κανδήλαι, θυμιατόν, επτάφωτος ....................................................*  Τέμπλον ξυλόγλυπτον..................* στο μέσον σκαλιστός ο δικέφαλος αετός, έτος 1664.

    Βιβλία: Ιεροδιακονικόν 1755 .....................................* τα φέροντα εν γένει νεωτέρας επιγραφάς έγιναν κατά διαφόρους ......* εποχάς της ακμάσεως της Μονής.

    Εις την Ιεράν Μονήν εφιλοξενήθη η οικογένεια του ........* απέχων 3 χιλιόμετρα από την θέσιν Παλαιοχαλιά  ..............* ακριβώς όπου οι αγωνισταί .... προς Λευκάδαν.

    Η Ιερά Μονή είναι πλουτισμένη από αφιερώματα  .......* Χριστιανών κατά διαφόρους εποχάς. Δυστυχώς ο Ναός υπό Κατάρρευσιν ένεκα .......* χωρίς να υπάρχει κανείς με ενδιαφέρον για το ιστορικόν τούτο   .......  της ιστορικής Ακαρνανίας.                                                                                         *αδύνατον να αναγνωσθεί

Άλλο ένα δείγμα χρωματισμού

Άλλο ένα δείγμα χρωματισμού

       Συνομιλώντας με τον μαστρο-Γεράσιμο όπως τον γνωρίζουν εδώ στην Πλαγιά, έμαθα αρκετά σημαντικά πράγματα που ακολουθούν την δόξα της Κοιμήσεως μέχρι τις ημέρες μας. Ένα από τα βασικά που ήθελα να γνωρίζω ήταν το πόσο μεγάλη αξία είχε στις ζωές των Πλαγιωτών, οι οποίοι τότε ζούσαν στην τώρα εγκαταλελειμμένη Παλιά-Πλαγιά (επίσης σε τραγική κατάσταση το παλιό χωριό).  Η Παναγία ήταν ένα αναπόσπαστο κομμάτι της καθημερινότητας του χωριανού μου είπε. 
Όλες οι θρησκευτικές γιορτές τελούνταν σε 'κείνη την εκκλησία, πλην των γάμων. Τάματα υπήρχαν αμέτρητα και κάθε λογής. Όποιος έβρισκε κάποια δυσκολία στην ζωή του μπορούσε να ζητήσει βοήθεια από την Παναγία. Μέχρι και οι γυναίκες που δυσκολεύονταν να κάνουν παιδί, έτρεχαν στο μοναστήρι να πάρουνε τον κρίνο Της. Και τότε, απόλυτα καθησυχασμένες και σίγουρες πως θα πιάσουνε παιδί, γινότανε το "θαύμα".

   Μιλώντας για γάμους εκείνης της εποχής, του ζήτησα να γυρίσουμε λίγο πίσω γιατί όπως είχα ακούσει, την ημέρα της πυρκαγιάς γινόταν ένας γάμος στο χωριό και όλοι οι χωριανοί βρίσκονταν εκεί. Τελικά όπως μου είπε, τη μέρα εκείνη γίνονταν 3 γάμοι! Το ημερολόγιο έδειχνε 15 Αυγούστου, τη μέρα της γιορτής Της.

Το κυπαρίσσι της Παναγίας.

Οι τοίχοι ασβεστώθηκαν να φύγει η κάπνα. Σε πολλές περιπτώσεις που έχει φύγει ο ασβέστης, εμφανίζεται ο στολισμός της εκκλησίας, τα χρώματα.

    Η Ιερά Μονή είναι περιμανδρωμένη και ο χώρος την μάνδρας μετεβλήθη εις νεκροταφείον της ενορίας Πλαγιάς. Και εντός της μάνδρας είναι ενταφιασμένη η μοναχή της Μονής. Μας λέει συνεχίζοντας ο εν Τρύφο εφημέριος Δημήτριος Νικάκης.

    Η έξωθεν θύρα είναι κάτωθι του κωδωναστασίου της μάνδρας. Μόλις εισερχόμεθα εις την μάνδραν, αριστερά είναι τα κελιά της Μονής. Και εις τα οποία κάθεται μια σεβαστή δέσποινα εκ των χωρίων της Λευκάδος η οποία αφιέρωσεν τον βίον της εις την υπηρεσίαν της Θεοτόκου και του Κυρίου. Και επιβλέπει και συντηρεί εις άκραν καθαριότηταν τον Ναόν της Θεοτόκου και ακτινοβολούν ημέραν τε και νύκτα αι ιεραί κανδήλαι του Ναού.

Έξωθι της μάνδρας είναι η μεγάλη και ιστορική Κυπάρισσος. Υπάρχουν φήμαι ότι εφυτεύφθη κατά τον χρόνον της ιδρύσεως της μονής. Το ύψος και το πάχος δικνύουν την μεγάλην ηληκίαν της Κυπαρίσσου. 

Το κυπαρίσσι της Παναγίας.

Ο ναός είναι βασιλικού ρυθμού μετά τρούλου (κουμπαί). Ο κώδων  (καμπανα) χρονολογείται από το έτος 1111. Τον χρόνον της ιδρύσεως της μονής αδυνατούμεν να γράψωμεν. Πιθανόν ο Κώδων να προέρχεται από άλλην μονήν. 

Αυτά εν ολίγοις έχουν μείνει από τις αναφορές του πάτερ-Δημήτρη για το μοναστήρι και όλα αυτά έφτασαν στα χέρια μου μέσω του εφημέριου Πλαγιάς Ελευθέριου Καταγή. Τον ευχαριστώ πολύ για την τιμή αυτή όπως και τον Π. Μπουρδάρα που με βοήθησε αρκετά.

Ο τρόπος με τον οποίον οι Βυζαντινοί αρχιτέκτονες μοίραζαν τον ήχο μέσα στις εκκλησιές. Τεχνική που κατά γενική ομολογία εντυπωσιάζει.

Συνεχίζοντας τη συνομιλία με τον μαστρο Γεράσιμο φτάσαμε στο έτος χρονολόγησης της εκκλησίας της μονής. Τόσα χρόνια κανείς δεν μπόρεσε με βεβαιότητα να μου λύσει αυτή την απορία. Κι αν έψαξα στην μισογκρεμισμένη εκκλησία για κάποια επιγραφή δεν κατάφερα και πολλά, δεδομένου ότι δεν έχω και τις απαραίτητες γνώσεις να κρίνω την εποχή κάποιου κτίσματος.

"Κι όμως" μου είπε "γνωρίζουμε πιθανόν τη χρονολογία που κτίστηκε η εκκλησία. Χτίστηκε το 1137".

Μου έκανε εντύπωση ότι γνώριζε και αυτό. Πριν ακόμα να τον ρωτήσω από που και πώς γνωρίζει κάτι τέτοιο, ο ίδιος ξεκίνησε να μου λέει ότι, είχε ακούσει από ραδιοφωνικό σταθμό, τον τότε "Σταθμό της Αλήθειας" αν δεν κάνω λάθος, για τη φωτιά που κατέστρεψε την Παναγία. Αυτός ο ραδιοφωνικός σταθμός είχε πληροφορηθεί την είδηση από ραδιοφωνικό σταθμό της Μόσχας! Και η χρονολογία που έδωσαν οι Ρώσοι ήταν το 1137. Όλα αυτά λίγες εβδομάδες μετά την φωτιά.

Είσοδος στον πρόναο.
Δυτική πύλη.

Ήμουν και ακόμα είμαι εντυπωσιασμένος καθώς φτάνουν γεγονότα και πράγματα στ' αυτιά μου που μέχρι τώρα δεν μπορούσε να τα φτάσει ούτε η φαντασία μου. Εντύπωση  επίσης μου έκανε το ότι ο τρούλος της εκκλησίας δεν ήταν χτισμένος από απλή πέτρα που είχε σφηνωθεί τόσο καλά ώστε να μην πέφτει και να συγκρατεί το βάρος της και τα κεραμύδια, αλλά από ελαφρόπετρα. Δηλαδή από υφαιστειογενή πέτρωμα, το οποίο είχε μεταφερθεί εδώ, προφανώς από τα νησιά του Αιγαίου.

   Συνεχίζοντας, έμαθα ότι ακόμα και με τη φωτιά η εκκλησία δεν γκρεμίστηκε. Αν και είχε κατακαεί όλο το εσωτερικό της εκκλησίας εκείνη την αποφράδα μέρα, ο τρούλος δεν είχε υποχωρήσει. 
Τη ζημιά την έκανε η πυροσβεστική. Έχοντας αναπτύξει τεράστιες θερμοκρασίες οι πέτρες και περισσότερο το ηφαιστειογενές πέτρωμα του θόλου, πέφτοντας επάνω τους το νερό, ήταν σα να γινόταν μία μικρή έκρηξη, με αποτέλεσμα έπειτα από το κατάβρεγμα της πυρόσβεσης το μεγαλύτερο μέρος του θόλου να καταρεύσει. Είναι πραγματικά συγκλονιστικό να ακούει κανείς κάτι τέτοιο από κάποιον που  έζησε τα γεγονότα και η μνήμη του φαίνεται να μην έχει την παραμικρή απώλεια παρά την πάροδο τόσων ετών.

 Τον ρώτησα για τα ιερά κειμήλια της εκκλησίας, για όσα γνώριζα τουλάχιστον, όπως το ευαγγέλιο, τον κρίνο και τη ζώνη της Παναγίας, που τόσο η συναισθηματική όσο και η αρχαιολογική τους αξία είναι ανεκτίμητη. Πριν αρχίσει να μου εξηγεί το τι ήταν το καθένα, με ενημέρωσε για τη φύλαξή τους όλα αυτά χρόνια. Όλα τα κειμήλια της εκκλησίας βρίσκονταν κλειδωμένα μέσα σε ένα επίσης βυζαντινής τέχνης ξύλινο κασελάκι το οποίο είχε υποδοχές για 5 κλειδιά και αυτά τα κλειδιά μοιράζονταν σε 5 επιτρόπους. Ο ίδιος μου είπε ήταν κάποτε επίτροπος. Για να ανοίξει το κασελάκι χρειαζόταν και τα 5 κλειδιά, συνεπώς και τους 5 επιτρόπους παρόντες, ειδάλλως αν έλειπε έστω και ένα κλειδί δεν ήταν δυνατόν να ξεκλειδώσει.

Η νότια πλευρά.

Στη συνέχεια φτάσαμε και στο ευαγγέλιο που όπως είπαμε και παραπάνω, ήταν γραμμένο σε σελίδες από δέρμα. Το πως έφτασε όμως στη Βιέννη δεν θέλησα να ρωτήσω, γιατί δεν είναι δική μου δουλειά. Ένα είναι σίγουρο, πως κάποιος το καπηλεύτηκε και το πούλησε, έτσι απλα. Άλλο κειμήλιο ήταν και η ζώνη της Παναγίας μια ζώνη φτιαγμένη από ύφασμα η οποία είχε πάνω της σκαλιστά αργυρά τμήματα, μου είπε απλά. Όπως και ο κρίνος που απ' όσα κατάλαβα ήταν κομμάτια αποξηραμένα κλεισμένα σε κάποιο σκεύος ώστε να μπορεί να τα μυρίζει η γυναίκα που ήταν δύσκολο να συλλάβει.

Το μοναστήρι λειτούργησε σαν μοναστήρι μέχρι και το 1836 όταν επί Όθωνος καταργήθηκαν όσα μοναστήρια είχαν λιγότερους/ες από 6 μοναχούς/ες. Παρ' όλα αυτά η Παναγία, ή καλύτερα η Κοίμησις της Θεοτόκου φιλοξένησε κάποιες καλογριές εκ των οποίων η τελευταία φέρεται να εξέπνευσε και να τάφηκε εκεί, το 1960.

Οι τοίχοι ασβεστώθηκαν να φύγει η κάπνα.
Σε πολλές περιπτώσεις που έχει φύγει ο ασβέστης,
εμφανίζεται ο στολισμός της εκκλησίας, τα χρώματα.

Είναι πάντως οδυνηρό να σκεφτεί κανείς ότι η εκκλησία παρ'όλη την πίστη και την αγάπη των κατοίκων της παλιάς Πλαγιάς, κατάφερε να επιζήσει χωρίς την φύλαξη και τη φροντίδα κάποιας σεβαστής δέσποινας όπως ανέφερε και παραπάνω ο εφημέριος Νικάκης, μόνο 5 χρόνια! Αν υπολογίσει κανείς ότι η εκκλησία χτίστηκε το 1137, μέχρι το 1965 είχαν περάσει 828 χρόνια, μέσα στα οποία χρόνια ο τόπος έζησε πολέμους και κατακτήσεις Βενετών και Τούρκων κατά κύριο λόγο. Κι όμως δεν κάηκε τότε... Κάηκε στα χέρια ανθρώπων που ζούσαν μέχρι πριν λίγα χρόνια αφήνοντας την πολιτιστική μας κληρονομιά καρβουνιασμένη. Και θα εξηγήσω παρακάτω γιατί.

Βλέπετε όλες αυτές τις χιλιετίες της ανθρώπινης ιστορίας, η πίστη έχει έχει οδηγηθεί προς διάφορες κατευθύνσεις και ο Θεός έχει αλλάξει διάφορα πρόσωπα. Ο μοναδικός Θεός που έμεινε απαράλλαχτος από την αρχή της ύπαρξής του και συνεχίζει την ανοδική του πορεία σε σημείο παραληρήματος την σύγχρονη εποχή, είναι το ΧΡΗΜΑ. Αυτόν το Θεό αγαπούν και σέβονται αν όχι όλοι, οι περισσότεροι άνθρωποι. Και στην Πλαγιά επίσης. Αυτός ο Θεός το έκαψε το μοναστήρι.

Θολωτό υπόγειο βορειοδυτικά της Μονής.
Η σκοτεινή όπως γνωρίζουν οι παλιότεροι.

Αλλά γι' αυτόν θα μιλήσουμε άλλη φορά. Να προσθέσω, στα λαογραφικά του χωριού και της εκκλησίας της Παναγίας, για το "Θηρίο" όπως το αποκαλούν ακόμα όλοι οι μεγαλύτεροι σε ηλικία Πλαγιώτες. Το θηρίο λέγεται ότι ήταν ένα πελώριο φίδι το οποίο φέρεται να ζούσε στις υπόγειες θολωτές αποθήκες της Μονής. Οι παλιοί λένε ότι καθόταν πάνω στα βαρέλια με το λάδι και δεν άφηνε κανέναν να πλησιάσει, πλην των καλογραιών.

ΑΛΕΞΗΣ ΠΑΝΤΑΖΗΣ 
https://plagiazo.blogspot.com/