Στις 23 Απριλίου τιμάται η μνήμη του Αγίου Γεωργίου. Όταν όμως η ημερομηνία αυτή τυγχάνει πριν το Πάσχα, τότε η γιορτή του Αγίου μετατίθεται για τη Δευτέρα του Πάσχα.
Στο νησί μας η γιορτή του, όταν τυγχάνει 23 Απρίλη γιορτάζεται με μεγαλοπρέπεια και πολλούς καβαλάρηδες να τιμούν με την παρουσία τους τον Άγιο.
Η παράδοση θέλει τον Άγιο καβάλα στο λευκό του άτι να σκοτώνει ένα δράκο και να σώζει έτσι τη ζωή μιας βασιλοπούλας. Ο τρομερός δράκος φύλαγε το νερό μιας πηγής κοντά στη Σιλήνα στη Λιβύη και το άφηνε να τρέχει μόνον όταν έβρισκε κάποιον άνθρωπο να φάει. Οι κάτοικοι της περιοχής όριζαν με κλήρο αυτόν ή αυτήν που κάθε φορά θα θυσιαζόταν για το πολύτιμο νερό. Στρατιές ολόκληρες είχαν προσπαθήσει να τα βάλουν με το θεριό, χωρίς όμως αποτέλεσμα. Ο κλήρος κάποτε έφερε και τη σειρά της βασιλοπούλας, την οποία έσωσε ο Άγιος Γεώργιος φονεύοντας το δράκο.
Με αφορμή λοιπόν την ημέρα αυτή, ας γνωρίσουμε τις εκκλησίες της Λευκάδας, που είναι αφιερωμένες στον Άγιο Γεώργιο, με μια σύντομη αναφορά στο ιστορικό της κάθε μιας.
Χώρα:
Λίγα μέτρα από την κεντρική πλατεία της πόλης βρίσκεται ο ναός του Αγίου Γεωργίου που αποτελεί παρεκκλήσι του Αγίου Νικολάου. Χτίστηκε το 1728 (σύμφωνα με συμβολαιογραφική πράξη του Ιωάννη Γαβαλά που αφορά διαθήκη του Ιάκωβου Νοταρά της 26ης Ιουλίου 1728) ή το 1741 (σύμφωνα το διάταγμα του Γενικού Προνοητού Θαλάσσης Αντωνίου Λορεδάν της 20ης Δεκεμβρίου 1741, που παραχωρεί τόπο για να γίνει το νεκροταφείο του ναού), από τον ιερέα Παναγιώτη Δεβάρη. Οι κληρονόμοι του το 1758 παραχώρησαν τα δικαιώματα του ναού στον ιερέα Ζαχαρία Βεροιώτη, ο γιος του οποίου, Ευστάθιος, ανοικοδόμησε, ανακαίνισε και έκανε συναδερφικό το ναό το 1815. Τις σημερινές διαστάσεις του πήρε το 1836. Το 1843 έγινε το τέμπλο του από τον Ζακυνθινό Άγγελο Αθηνιώτη και οι περισσότερες εικόνες είναι του Ιωάννη Ρούσσου του και του Σπυρίδωνα Γαζή.
Καλιγόνι:
Στη θέση Πέραμα μεταξύ Καλιγονίου και Καρυωτών, ανάμεσα στις παλαιές και νέες αλυκές και κοντά στη γέφυρα που συνέδεε την Ακαρνανία με τη Λευκάδα βρίσκεται ο ερειπωμένος πλέον ναός του Αγίου Γεωργίου (μάλιστα τον έλεγαν Μέσα Αη Γιώργη, για να ξεχωρίζει από το ναό της Πλαγιάς, στην απέναντι ακτή). Το έτος ανέγερσής του δεν είναι γνωστό. Σύμφωνα με τον Κ. Μαχαιρά η ίδρυση του χρονολογείται στην όψιμη Φραγκοκρατία (1362-1479 ), σύμφωνα με έγγραφο του 1685 του Αντιναύαρχου του Ενετικού στόλου Benedetto Sanudo που εντοπίστηκε στο Καπιτολάριο του ναού της Αγίας Μαύρας στο κάστρο, και αφορά στην παραχώρηση του ναού και των κτημάτων του στο ναό της Αγίας Μαύρας και τοποθετεί την ίδρυση του πριν την ενετική κατάληψη. Πιθανολογείται ο Ενετικός ναός να χτίστηκε σε κρηπίδωμα παλαιοχριστιανικής βασιλικής ή αρχαίου ναού κλασικών χρόνων. Από την άλλη, στο σχέδιο της Γενναδίου Βιβλιοθήκης αναγράφεται ότι το 1696 κατασκευάστηκε στη θέση αυτή ναός λατινικού δόγματος (τυπολογικά ο ναός έχει ένα ασυνήθιστο για τα τοπικά δεδομένα σχήμα, θυμίζοντας δυτικότροπη τυπολογία, αφού πρόκειται για μονόκλιτη βασιλική με δυο παραβήματα, που σχηματίζουν με τον κυρίως ναό σχήμα ταυ, κάτοψη που παραπέμπει σε καθολικό ναό. Όμως η διάταξη της κόγχης του ιερού, της πρόθεσης και διακονικού παραπέμπει σε ορθόδοξο λειτουργικό), ο οποίος υπάρχει σε σχέδια του 1724 του Semitecolo. Ο ναός επλήγη από τους σεισμούς του 1704 και 1722-23 και κατέρρευσε στο σεισμό του 1743 οπότε και ανοικοδομήθηκε στις σημερινές διαστάσεις του με πρωτοβουλία του Πέτρου δε Τζώρτζη.
Πολύ κοντά στο ναό υπήρχε το Ενετικό λοιμοκαθαρτήριο που σχεδιάστηκε το 1719 ή 1718 από τον Santo Semitecolo και χρησιμοποιήθηκε το 1743 στην επιδημία της πανώλης που αφάνισε το ένα τρίτο του πληθυσμού του νησιού. Έκτοτε το λοιμοκαθαρτήριο δεν ξαναχρησιμοποιήθηκε. Η ίδια η εκκλησία χρησιμοποιήθηκε για την αποθήκευση αμόλυντων τροφίμων κατά τη διάρκεια της επιδημίας ενώ έκταση γύρω από την εκκλησία χρησιμοποιούνταν για απολύμανση και αποτέφρωση μολυσμένων αντικειμένων.
Καρυώτες
Πρόκειται για τον κοιμητηριακό ναό στο Παλιό Χωριό των Καρυωτών, που σήμερα είναι ερειπωμένος. Περισσότερες πληροφορίες για το ναό δείτε σε παλαιότερο άρθρο [εδώ].
Νιχώρι
Ένα μικρό εξωκλήσι του Αγίου βρίσκεται στη θέση Βατιά, βόρεια του χωριού. Ανακατασκευάστηκε το 2007 με έξοδα του ιατρού Βράιλα Νικολάου στα θεμέλια παλαιότερου ναού. Τα θυρανοίξιά του έγιναν την παραμονή της εορτής του Αγίου Γεωργίου, στις 22 Απριλίου 2007.
Φτερνό:
Πρόκειται για ένα μικρό μονόχωρο εξωκλήσι βόρεια του χωριού που ανήκει στην οικογένεια Διονύση Παπακωστόπουλου από το Βλυχό. Χτίστηκε πιθανόν στη μεσοβυζαντινή περίοδο και αποτελεί ένα από τα τρία σημαντικότερα βυζαντινά μνημεία του νησιού μαζί με την Οδηγήτρια και το ναό των Καραβιάδων στα Βουρνικά. Έχει τοιχογραφίες που κάποιες παραπέμπουν στα βυζαντινά χρόνια (12ος-13ος αι), ενώ έχει γίνει επιζωγράφιση του από Παπαντώνη Παπακωστόπουλο το 1785 όπου ανακαινίστηκε ο ναός σύμφωνα με επιγραφή. Οι εικόνες του είναι του 18ου αιώνα.
Μαραντοχώρι
Λίγο έξω από το χωριό στη θέση «Μπισσά» ή «Πισσά» βρίσκεται το καθολικό του ομώνυμου μοναστηριού και σήμερα ο κοιμητηριακός ναός του. Χτίστηκε μεταξύ του 1580-1620. Υπήρξε πλούσιο μοναστήρι αν και δεν ήταν μεγάλο. Υπάρχουν κάποια ερείπια άλλων κτιρίων έξω από τον περίβολο του. Ο πρώτος ναός ήταν ακόμα μικρότερος και επεκτάθηκε στη συνέχεια προς τα δυτικά το 1715, όπως μαρτυρεί επιγραφή στην αγιογραφημένη κόγχη της Προσκομιδής. Ήταν κατάγραφος, αλλά το 1922 αποτέλεσε μέρος απομόνωσης «βλογιασμένων» και αργότερα, στην απολύμανση του, καταστράφηκαν οι τοιχογραφίες του. Το τοίχινο τέμπο του πρέπει να έχει αντικατασταθεί το δεύτερο μισό του 18ου αι. με το σημερινό ξυλόγλυπτο. Σώζονται εξαιρετικής τέχνης δεσποτικές εικόνες από τον 17ο αιώνα. Το 1827 έπαψε να λειτουργεί σαν μοναστήρι με το θάνατο του τελευταίου μοναχού. Σύμφωνα με μια παράδοση κάποτε κάποιος πήγε να κλέψει σταφύλια από το αμπέλι του Άγιου και είχε μαζί του και τουφέκι. Ο Άγιος τον κυνήγησε και του πήρε το όπλο και το κρέμασε έξω από την πόρτα του μοναστηριού. Την άλλη μέρα που πήγε να το πάρει δεν μπορούσε να το κουνήσει από τη θέση του και του είπαν οι καλόγριες να πάει στον άγιο το καλύτερο του βόδι. Το έκανε και το πήρε.
Άλλη παράδοση αναφέρει ότι μια γυναίκα ξεκίνησε νωρίς να πάει να προσκυνήσει τον Αη Γιώργη όπου ήταν ταμένη. Έφυγε κρυφά να μη τη δουν μικρά παιδιά της, αλλά εκείνα την είδαν και την ακολούθησαν. Κάποια στιγμή χάθηκαν, τρόμαξαν και άρχισαν να κλαίνε. Τότε φάνηκε στο πλάι τους ένας καβαλάρης πάνω σε άσπρο άλογο που τα πήγε μέχρι την πόρτα του μοναστηριού κι εξαφανίστηκε. Εκεί βρήκαν τη μητέρα τους. Ήταν ο Άγιος Γεώργιος.
Άγιος Πέτρος
Δύο είναι οι ναοί του Αγίου που βρίσκονται στο κεφαλοχώρι της νότιας Λευκάδας.
Ο ένας είναι στη θέση Πανωχώρι και είναι ιδιόκτητος και ο δεύτερος είναι ένα πρόσφατα ανακαινισμένο εκκλησάκι του 1700 στη θέση Χαλιά που δόθηκε πρόσφατα από τους ιδιοκτήτες του στη Μητρόπολη.
Ο Άγιος Γεώργιος στη θέση Χαλιά
Ρουπακιάς:
Στον εγκαταλειμμένο Ρουπακιά, εξωκλήσι πια, ο ναός του Αγίου λειτουργεί πλέον μόνο της ημέρα της γιορτής του. Γύρω του υπάρχει το νεκροταφείο του χωριού. Το παλιό καμπαναριό έχει ένα μεγάλο τόξο από κάτω του που παλιότερα ήταν η είσοδος στον περίβολο της εκκλησίας, και ένα μικρότερο από πάνω που στήριζε την παλιά καμπάνα και παραπάνω ένα αέτωμα με ένα μεγάλο πέτρινο σταυρό στην κορυφή.
Νικολής
Στον καταπράσινο Νικολή υπάρχει ναός του Αγίου πολύ παλιός που αναφέρεται στον χάρτη του Coronelli του 1696.
Εξάνθεια
Εξωκλήσι του Αγίου βρίσκεται στην θέση Χονδριάδα. Παλαιότερα σε σπιτάκι κοντά στο εκκλησάκι ζούσε μια καλόγρια με το όνομα Αγαθή και στη συνέχεια μετά το θάνατο της ο καλόγερος Νίκος Λιριαμέρης που όταν εκοιμήθη τον έθαψαν εκεί. Λένε ότι ένα κοριτσάκι η Κ. Β. από τα οχτώ μέχρι τα δώδεκα της, έβλεπε στον ύπνο της ένα όνειρο που κάποιος την παρακινούσε να πάει στον Άη Γιώργη και να ψάξει στη ρίζα από το παλιό κλήμα. Κάποτε πήγε με τη μάνα της και βρήκαν έναν παιδικό τάφο με τα οστά τριών μικρών παιδιών. Άλλη παράδοση λέει ότι παλαιότερα δε ζούσε μια, αλλά πολλές καλόγριες στο εκκλησάκι και σκάβοντας για νερό ανακάλυψαν έναν σκελετό. Στο ίδιο μέρος λένε, βρέθηκε κιονόκρανο κορινθιακού ρυθμού, το οποίο εκλάπη και μαρμάρινες κολόνες που υπάρχουν ακόμα και σήμερα γύρω από το ναό. Ίσως να προέρχονται από κάποιον αρχαίο ναό ή την «αρχαία χώρα Κοντριάδα».
Τσουκαλάδες
Ένα όμορφο εξωκλήσι στην θέση Καλαβρού, είναι αφιερωμένο στον Άγιο Γεώργιο. Χτίστηκε πιθανόν το πρώτο μισό του 1700. Ανακαινίστηκε στο τέλος του 18ου αιώνα σύμφωνα με επιγραφή, αλλά και το 1953. Διακρίνονται στο τέμπλο και στην τοιχοποιία του τοιχογραφίες.
Πινακοχώρι
Ο ενοριακός ναός του χωριού είναι αφιερωμένος στον Άγιο του Απριλίου. Την καμπάνα του την έφερε από την Κέρκυρα ο Αναγνώστης Γεωργάκης ή Κύρκος, αγορασμένη από έρανο στον οποίο ο ίδιος πρωτοστάτησε.
Αλέξανδρος
Το καθολικό της ομώνυμης μονής του Αγίου στους Σκάρους, σήμερα είναι ημιερειπωμένο. Ιδρύθηκε το 1611 από τους ιερομόναχους Ιωσαφάτ Φρεμεντίνη και Παφνούτιο Ρούμπη, που πρόσφεραν στη Μονή τις περιουσίες τους. Αργότερα προστέθηκε και ο Νεόφυτος Σέρβος που μόνασε περισσότερο και πέτυχε από τους Οθωμανούς την αφιέρωση των περιουσιών και των τριών στην ακίνητη περιουσία της μονής. Ο σημερινός ναός είναι μεγαλύτερος του παλιότερου του οποίου διακρίνεται ο ανατολικός τοίχος. Το 1662 ο Οθωμανός Αχμέτ Αγάς παραχώρησε στο μοναστήρι τμήμα του δάσους των Σκάρων (περίπου 1300 στρέμματα), του οποίου ήταν ιδιοκτήτης. Η κυριότητα του δάσους πέρασε στο δημόσιο μεταξύ των ετών 1709 και 172. Διεκδικήθηκε το 1817 από τον τότε ηγούμενο της μονής αλλά παρέμεινε τελικά στη δικαιοδοσία του Δημοσίου. Το 1709 η περιουσία του αυξήθηκε με αφιερώσεις ακινήτων και δωρεών και ο τότε ηγούμενος Θεοφάνης Κολυβάς αύξησε τα κελιά των μοναχών και επέκτεινε το ναό δυτικά και βόρεια. Στην ακμή της είχε 8 μετόχια (μεταξύ των οποίων τον Άγιο Βησσαρίωνα, τους Άγιους Πατέρες, τον Αη Νικόλα στο Κατετκό, τη Μεταμόρφωση του Σωτήρος κλπ), πολλά στρέμματα καλλιεργήσιμης γης και αιγοπρόβατα. Είναι κατάγραφος και η τοιχογράφηση του πιθανόν έγινε μεταξύ 1621-4. Το τέμπλο του είναι ακριβές αντίγραφο του τέμπλου του Αγίου Μηνά, και άρα είναι μεταγενέστερο του 1724. Τα έτη 1925 – 1936 η περιουσία της μονής απαλλοτριώθηκε και άρχισε η διάλυση και λεηλασία του, ενώ στο σεισμό του 2003 υπέστη σοβαρές ζημιές. Σύμφωνα με τον Ανδρέα Παπαδόπουλο Βρεττό, στη μονή του Αγίου Γεωργίου διδάχτηκαν και δίδαξαν επιφανείς κληρικοί και λόγιοι, όπως ο Μεθόδιος, ο Άνθιμος Μητροφάνης, οι Γεώργιος και Παναγιώτης Ζαμπέλιος, ο Μελέτιος Σέρβος, ο Γερμανός Φίλιππας, ο Θεοφάνης Δανιάς, ο Βησσαρίωνας Κατωχιανός κλπ.
Πλατύστομα
Στη θέση Αντίλικο, σε ύψωμα ανατολικά της Κόκκινης Εκκλησίας αναφέρεται εξωκλήσι του Αγίου. Σήμερα είναι ερειπωμένο.
Εγκλουβή
Ο ενοριακός ναός του χωριού είναι αφιερωμένος στους Αγίους Γεώργιο, Δημήτριο και Χαράλαμπο και χτίστηκε στη θέση τριών παλιότερων αφιερωμένων στους τρεις αυτούς αγίους. Χτίστηκε το 1960. Ο παλαιός ναός του Αγίου ήταν ενοριακός και χτισμένος σε απόσταση μόλις ενός μέτρου από τον ναό του Αγίου Δημητρίου, ενώ ο Άγιος Χαράλαμπος ήταν χτισμένος λίγα μέτρα δυτικότερα κοντά στην πλατεία. Περιστοιχίζονταν και οι δυο από μαντρότοιχο και είχαν πολλά κυπαρίσσια. Στην είσοδο ήταν το καμπαναριό με δυο καμπάνες. Γύρω υπήρχε νεκροταφείο για τις οικογένειες Κοντογιώργη, Θερμού, Γρηγόρη, Στεριώτη, Καραμποϊκή, Κανέλλου, Κοντοπρή και Ρεκακάβη. Το πότε χτίστηκαν οι δύο αρχικές εκκλησίες (Αγίου Δημητρίου και Αγίου Γεωργίου) είναι άγνωστο, όμως είναι σίγουρα πολύ πριν το 1770, καθώς στα αρχεία της εκκλησίας αναφέρεται ότι στις 29 Ιουλίου του 1770 ο Αθανάσιος Κοντογεώργης αγόρασε και αφιέρωσε στο ναό του Αγίου Γεωργίου το Τριώδιο του έτους 1768 στη μνήμη της συζύγου του.
Μεγανήσι
Ο ενοριακός ναός του Σπαρτοχωρίου, στο Μεγανήσι, είναι αφιερωμένος στον Άγιο γεώργιο, Βρίσκεται στο κέντρο του οικισμού και από τον εξώστη του έχει εκπληκτική θέα στον όρμο Σπήλια. Μεγαλοπρεπής ναός με σύγχρονες βυζαντινές αγιογραφίες, είναι από τους μεγαλύτερους σε διαστάσεις όχι μόνο του Μεγανησίου αλλά και του νησιού της Λευκάδας. Ο αρχικός ναός χτίστηκε το 1732. Στη συνέχεια ανακατασκευάστηκε το 1876. Ο σημερινός είναι του 1920.
Κάλαμος
Στο μικρό νησί υπάρχουν δύο ναοί αφιερωμένοι στον Άγιο Γεώργιο, Ο ένας είναι ο ενοριακός ναός στην Επισκοπή. Ο δεύτερος ανήκει στην ενορία Καλάμου.
Τοποθεσίες που φέρουν το όνομα του Αγίου και υποδηλώνουν την ύπαρξη παλαιότερης εκκλησίας ή εικονοστασίου υπάρχουν στα Λαζαράτα, στον Κάβαλο, στον Άγιο Πέτρο, στο Δρυμώνα και αλλού.
Η φωτογραφία του Αγίου Γεωργίου των Σκάρων είναι της Ειρήνης Βονιτσάνου.
Η φωτογραφία του Αγίου Γεωργίου Τσουκαλάδων είναι το Νίκου Ζαβιτσάνου.
Η φωτογραφία του Αγίου Γεωργίου Εξάνθειας είναι της Αθανασίας Βερυκίου.
Η κεντρική φωτογραφία από τη λιτάνευση της εικόνας του Αγίου είναι από τον Άγιο Γεώργιο Μαραντοχωρίου (23 Απρίλη 2014).
Πηγές:
Πάνου Γ. Ροντογιάννη Η χριστιανική τέχνη στη Λευκάδα Επετηρίς τόμος Γ΄ – 1973 ΕΛΜ Αθήνα 1974
Κωνστ. Γ. Μαχαιρά Ναοί και Μοναί Λευκάδος Αθήναι 1957
Επετηρίς Τόμος Ι΄ 2004-2005 ΕΛΜ Αθήνα 2006 (Μαρία Λαμπρινού Τρία Ενετικά μνημεία στον πορθμό της Λευκάδας, σελ 37-108)
Γιάννης Αθηνιώτης Οδοιπορικό Λευκάδας Λευκάδα 1989
http://www.imli.gr/
Κείμενο-φωτογραφίες: Χρυσούλα Σκλαβενίτη
mylefkada
