Γράφει ο Αντιπρόεδρος της Αμφικτιονίας
ΝΤΙΝΟΣ Στυλιανός του Ιωάννη
Απόστολος Βαρζέλης, ο Ζαβερδιανός
«Να έχεις τα πλούτη του Βαρζέλη»
Μακάρια Ελένη Μαμαλούκα
Ο Απόστολος Βαρζέλης γεννήθηκε στην Ζαβέρδα της Ακαρνανίας. Για το έτος της γέννησής του δεν υπάρχουν στοιχεία αλλά με δεδομένα τα στοιχεία γέννησης των παιδιών του (1828 ο δευτερότοκος γιός Θεόδωρος), πρέπει να τοποθετήσουμε την γέννησή του στην περίοδο 1780-1795 μχ. Επίσης πρόσθετο στοιχείο για το έτος γέννησής του είναι ότι την εποχή 1883-1885, κατά την οποία ο Μητροπολίτης Αρτης Σεραφείμ Βυζάντιος, γράφει το γνωστό δοκίμιό του, ο Απόστολος Βαρζέλης δεν είναι στην ζωή.
Οι πρόγονοί του, κατάγονταν από την Χίο, εύποροι οικονομικά και γνώστες της θάλασσας και κυρίως του εμπορίου. Για το πώς η οικογένεια Βαρζέλη βρέθηκε στην Ζαβέρδα, τα στοιχεία της έρευνας, μας οδηγούν στα παρακάτω:
Τον 17ο αιώνα στην Χίο υπήρχε μια ομάδα κατοίκων, κυρίως Ρωμαιοκαθολικών, οι οποίοι διαχειρίζονταν και εξυπηρετούσαν τα συμφέροντα της Βενετίας στο νησί. Το 1695 υπήρξε προσπάθεια κατάκτησης της νήσου Χίου από την Γαληνότατη Δημοκρατία της Βενετίας.
Η δράση απέτυχε και οι Ενετοί προκειμένου να προστατεύσουν την ομάδα των Ρωμαιοκαθολικών Χιωτών, όχι μόνο από τους Τούρκους αλλά και από τους ντόπιους Ορθόδοξους, μεταφέρουν και εγκαθιστούν τους Χιώτες στην Πελοπόννησο, παρέχοντας σοβαρά προνόμια, σε τέτοιο σημείο που καμιά άλλη ομάδα κατοίκων, μη Ενετών, δεν είχαν λάβει. 
Οι ιστορικοί μας περιγράφουν μια σειρά προνομίων αυτής της ομάδας Χιωτών, προνόμια που δεν είχαν δοθεί σε κανέναν άλλον.
Το 1718 μχ υπογράφεται η διεθνής συνθήκη του Πασάροβιτς (βλέπε αναλυτικά την εργασία των σπουδαστών εκπαιδευτηρίων πληροφορικής Βόνιτσας για την εφαρμογή της συνθήκης στην ενετική VONIZZA). Ένας όρος στην συνθήκη ήταν να παραχωρηθεί όλη η Πελοπόννησος στην Τουρκική κυριαρχία.
Οι Ενετοί δεν εγκαταλείπουν τους δικούς τους Χιώτες στην Τουρκική πλέον Πελοπόννησο, αλλά την 23 Αυγούστου του 1719 με ψήφισμα της Βενετικής Συγκλήτου, παραχωρούνται σε πλέον των 100 ατόμων (μερικοί ιστορικοί αναφέρονται σε είκοσι δύο οικογένειες) Χιώτες, διακόσια είκοσι στρέμματα στην νήσο «Μεγανήσι». Η περιοχή που εγκαταστάθηκαν οι Χιώτες, ακόμα και σήμερα ονομάζεται «Χιώτικα».
Ψήφισμα της Βενετικής Συγκλήτου
«1719, 23 Αυγούστου – Εν τη Συγκλήτω
Προς τον Γενικόν Προνοητήν Θαλάσσης
Επειδή παραμένουν διαρκώς αποτυπωμέναι εν τη οικτίρμονι καρδία της Συγκλήτου τα μεγάλα δεινά, άτινα μετά τοσαύτης ευψυχίας υπέστησαν αι οικογένειαι των Χίων κατά τας μοιραίας φρικαλεότητας του πολέμου του Μωρέως, επιδείξασαι πίστιν και αφοσίωσιν προς την Ημετέραν Αυθεντίαν, δεινά, άτινα υπεχρέωσαν ταύτας πενομένας και στερουμένας των πάντων, να ζητήσουν άσυλον εν τη Κυριάρχω, απεφασίσαμεν να έλθωμεν αρωγοί προς τας ευλαβείς των ικεσίας, παραχωρούντες εις ταύτας την μετά την ανάκτησιν της Λευκάδος περιελθούσαν εις το Δημόσιον νησίδα του Μεγανησίου.
Ίνα, όμως, η σύνεσις Υμών παραχώρηση την ρηθείσαν νησίδα συμφώνως προς τας προθέσεις της Συγκλήτου, κρίνομεν σκόπιμον να επισυνάψωμεν τω παρόντι διατάγματι τον κατάλογον των οικογενειών, αίτινες εν συνόλω αποτελούνται εξ 130 περίπου ατόμων, ίνα δυνηθήτε να διανείμητε ταύτην, άμα ως αφιχθούν οι Χίοι εις Λευκάδα, ένθα επιθυμούμεν να εγκατασταθούν, μετά της υποχρεώσεως, εννοείται, της υπό τούτων καταβολής της συνήθους Δεκάτης, ούτως ώστε, των εν λόγω οικογενειών, απομακρυνόμενων της κυριάρχου, να εκλείψη ο λόγος της υλικής αρωγής, ήν άχρι τούδε μετ’ ευμενείας παρείχεν εις ταύτας το Δημόσιον.
Όθεν, ούτω θα ενεργήσετε, μη λαμβάνοντες υπόψιν οιανδήποτε άλλην ως προς την ρηθείσαν νησίδα δοθείσαν Υμίν εντολήν, καθόσον η Σύγλητος αξιοί να παραχωρηθή αύτη υπέρ των ενδεών και περί πολλού Δημοσίας εκτιμήσεως και στοργής. Ενεργήσατε επίσης την δέουσαν καταχώρησιν του παρόντος διατάγματος προς συμμόρφωσιν τόσον Υμών, όσων και των διαδόχων Σας.
Δομένικος Φραντσέσκη Γραμματεύς
Όμως αυτοί οι δραστήριοι ναυτικοί και έμποροι, δεν μπορούσαν να περιοριστούν σε ένα μικρό νησί. Σύντομα άρχισαν οι μετοικήσεις στις γύρω παραθαλάσσιες περιοχές, χωρίς όμως ποτέ να αποσπαστούν (με πώληση των ιδιοκτησιών τους) από το Μεγανήσι. Αρκετά νοτάρια και δικαστικά έγγραφα αναφέρονται στις περιουσίες των Χιωτών του Μεγανησίου. Σε όλα αυτά κυριαρχεί η πληροφορία ότι το μεγαλύτερο πλήθος των Χιωτών, πέρασε στην περιοχή του ενετικού Κοντινέντε.
Η παρουσία Χιωτών στην Βόνιτσα είναι ένα γεγονός. Μάλιστα αυτό επισημάνθηκε όταν στην εργασία «Ο περιηγητής Leake στην Βόνιτσα 1805-1807 μχ», υπάρχει η περιγραφή ότι στην διαδρομή του από το αρχαίο Ανακτόριο προς την Βόνιτσα, περνά από την θέση Μυρτάρι, όπου εκεί περιγράφει ότι διαβαίνει μέσα από δέντρα μαστίχας. (βλέπε εργασία «Ο περιηγητής Leake στην Βόνιτσα 1805-1807 μχ»).
Από τα στοιχεία της έρευνας, ένας από την οικογένεια Βαρζέλη, πέρασε στην Ζαβέρδα. Ενας τόπος κοντά στο Μεγανήσι, με ασφαλείς λιμένες για τα εμπορικά του καράβια και κυρίως ένας τόπος που παρήγαγε εμπορεύσιμα προϊόντα.
 |
| Ο Άγγλος Λοχαγός Leake |
Για το εμπόριο της ξηρομερίτικης ξυλείας βλέπε εργασία «Το εργοστάσιο της Γλυκόριζας στην Ενετική Βόνιτσα», ενώ για την εμπορική κίνηση του λιμανιού της Ζαβέρδας βλέπε εργασία «Με την ματιά ενός πεντάχρονου- Σπυρίδων Μόστρας, αρχιναυπηγός του Ελληνικού Πολεμικού ναυτικού».
Το ζήτημα για το πιο ήταν το έτος μετοίκησης, της οικογένειας Βαρζέλη, από το Μεγανήσι στην Ζαβέρδα, αλλά και για τους λόγους της μετοίκησης, χρειάζεται περεταίρω έρευνα. Με τα υπάρχοντα στοιχεία, έχουμε δεδομένο ότι ο Απόστολος Βαρζέλης (αυτός που αργότερα εγκαταστάθηκε στην Πρέβεζα και δημιούργησε «οικονομική κυριαρχία») γεννήθηκε στην Ζαβέρδα. Συνεπώς η οικογένεια Βαρζέλη ήταν στη Ζαβέρδα πρίν την περίοδο 1780-1795 μχ.
Μένει όμως το ερώτημα γιατί η εγκατάσταση της οικογένειας Βαρζέλη στην Ζαβέρδα, η οποία δεν ανήκε στο Ενετικό Κοντινέντε, μια περιοχή υψίστης προστασίας για τους Βαρζέληδες. Γιατί εγκατέλειψαν το Μεγανήσι, μια Ενετική περιοχή και πέρασαν στην Ζαβέρδα , η οποία ανήκε στην Τουρκική κυριαρχία;
Ένα θετικό της εκεί εγκατάστασης μπορεί να είναι οι ασφαλείς λιμένες της περιοχής Ζαβέρδας, η θέση της Ζαβέρδας στο ανοικτό Ιόνιο και το εμπόριο της ξηρομερίτικης ξυλείας.
Όμως υπάρχει ο ανασταλτικός παράγοντας της Τουρκικής κυριαρχίας σε αυτή την περιοχή.
Σε αυτό το σημείο δεν μας μένει κάτι άλλο παρά από υποθέσεις, στη προσπάθεια να αιτιολογήσουμε την απόφαση των Βαρζέληδων για εγκατάσταση στην Ζαβέρδα.
Αρχίζουμε λαμβάνοντας υπόψη ότι η έκφραση «εγκατάσταση των Βαρζέληδων στη Ζαβέρδα» δεν αφορά το σύνολο της οικογένειας Βαρζέλη. Έχουμε ένα κλάδο της οικογένειας Βαρζέλη στην πόλη της Λευκάδας (σήμερα υπάρχει οδός «Βαρζέλη»), έχουμε ένα κλάδο στην Βόνιτσα. Το 1860-1880 μχ συναντάμε, στην Βόνιτσα, την ύπαρξη ενός γιατρού Χρήστου Βαρζέλη, ο οποίος έχει μεγάλη κτηματική περιουσία στην Ζαβέρδα, χωρίς να γνωρίζουμε αν αυτή η περιουσία προέρχεται από αυτή που είχε ο Απόστολος Βαρζέλης.
Πρέπει να λάβουμε υπόψη ότι ο Ζαβερδιανός Απόστολος Βαρζέλης, διατηρεί προνόμια από τον πρόγονό του Απόστολο Βαρζέλη. Η συνθήκη του Κιουτσούκ Καϊναρτζή (Küçük Kaynarca Antlaşması) εκτός από τα άρθρα που παρουσιάστηκαν και έγιναν γνωστά, είχε τουλάχιστον δύο μυστικά άρθρα. Από τα δημοσιευμένα άρθρα της συνθήκης για τους Έλληνες πλοιοκτήτες, δημιουργήθηκαν ισχυρά συμφέροντα ανεξάρτητα του χώρου στον οποίο ήταν εγκατεστημένοι:
Συνθήκη του του Κιουτσούκ Καϊναρτζή ( Küçük Kaynarca Antlaşması)
«Σε ό,τι αφορά στα ελληνικά ενδιαφέροντα, με την υπογραφή της Συνθήκης κατοχυρώθηκε νομικά το δικαίωμα της χρήσης της ρωσικής σημαίας από Έλληνες πλοιοκτήτες, όπως και η ναυπήγηση πλοίων μεγάλου εκτοπίσματος. Χρησιμοποιώντας τη ρωσική σημαία και τη χορήγηση αδείας επιτηδεύματος, σε όσους ύψωναν τη ρωσική σημαία, από τον διοικητή τηςΟδησσού, ο εμπορικός στόλος των Ελλήνων πλοιοκτητών αναπτύχθηκε θεαματικά [2]. Ακολουθώντας πιστά τα γεωστρατηγικά της ενδιαφέροντα, η Ρωσία ενδιαφερόταν άμεσα για την ανάπτυξη της ελληνικής εμπορικής ναυτιλίας, είτε εξαιτίας της έλλειψης ρωσικών εμπορικών πλοίων για τη μεταφορά εμπορευμάτων είτε εξαιτίας της ναυτικής δεξιότητας των ελληνικών πληρωμάτων.» el.wikipedia.org/
Μάλιστα, η συνθήκη του Κιουτσούκ Καϊναρτζή όριζε προνόμια για όσους Έλληνες πλοιοκτήτες είχαν το δικαίωμα της χρήσης της Ρωσικής σημαίας.
Οι Βαρζέληδες τι σχέση είχαν με όλα αυτά; Ας δούμε παρακάτω:
Το 1768 η Ρωσία και η Τουρκία εμπλέκονται στην πιο σοβαρή μέχρι τότε πολεμική σύγκρουση. Ο πόλεμος κρατά μέχρι και το 1774. Το 1770 οι Ρώσοι μεταφέρουν ένα σοβαρό μέρος του Κριμαϊκού πόλεμου με την Τουρκία, στον Ελλαδικό χώρο. Οι Έλληνες αρχίζουν την εξέγερση κατά των Τούρκων και αυτή η περίοδος μας είναι γνωστή με την λέξη «Τα Ορλωφικά».
Ενας από την οικογένεια Βαρζέλη, ο Απόστολος, συμμετέχει στις εχθροπραξίες με σοβαρή ναυτική δύναμη (δικά του πλοία) και πολεμά δίπλα στα Ρωσικά πολεμικά πλοία.
Με το τέλος του πολέμου, ο αρχιναύαρχος Ορλώφ, ενημερώνει την Μεγάλη Αικατερίνη της Ρωσίας, για τις προσφορές, του Απόστολου Βαρζέλη, στον πόλεμο. Η Αυτοκράτειρα της Ρωσίας τιμά τον Απόστολο Βαρζέλη, αποδίδοντάς του:
– την Ρωσική υπηκοότητα,
– το δικαίωμα της μεταβίβασης της τιμής σε κάθε πρωτότοκο αρσενικό απόγονο της γενιάς του και
– την δυνατότητα αυτός (πρωτότοκος αρσενικός απόγονος) να υπηρετεί ως βαθμοφόρος στην Αυτοκρατορική φρουρά του Τσάρου της Ρωσίας.
Η έρευνα για την οικογένεια Βαρζέλη, εντόπισε ένα σημαντικό μέρος του ενδιαφέροντός της, στο πρόσωπο του Απόστολου Βαρζέλη. Πρέπει να υπάρχουν δύο της οικογένειας Βαρζέλη, με το ίδιο όνομα Απόστολος. Αυτά τα δύο μέλη πρέπει χρονολογικά να απέχουν μεταξύ τους το λιγότερο μία γενιά και το περισσότερο δύο. Ας δούμε αυτό το σκεπτικό.
– Ο Απόστολος Βαρζέλης, ο οποίος με τα πλοία του, το 1768-1774 συμμετέχει στα Ορλωφικά, πρέπει τότε να ήταν σε μια ηλικία μεγαλύτερη των 35 ετών. Δηλ. να έχει γεννηθεί την περίοδο 1735-1740.
– Ο Απόστολος Βαρζέλης που την περίοδο 1825-1830 μετοικεί από τον Ζαβέρδα στην Πρέβεζα και εκεί δημιουργεί μια «οικονομική αυτοκρατορία» δεν μπορεί να έχει ηλικία μεγαλύτερη από 35-40 έτη, καθόσον το 1828 μχ αποκτά στην Πρέβεζα, τον δεύτερο γιό του, τον Θεόδωρο.
 |
| Ο Αλέξιος Ορλώφ |
Ανάμεσα στους δύο της οικογένειας Βαρζέλη, με μικρό όνομα Απόστολος, μεσολαβεί μια πλήρης γενιά. Από όλη την έρευνα δεν εντοπίσαμε πατρώνυμα για τους δύο αυτούς Βαρζέληδες. Όμως η χρονολογική σειρά, μας οδηγεί με βεβαιότητα στο συμπέρασμα, για δύο διαφορετικά πρόσωπα, τα οποία όμως μεταξύ τους ήταν κάθετοι συγγενείς, αφού στην ιστορία μας, παρατηρούμε ότι ο Ζαβερδιανός Απόστολος Βαρζέλης, που μετοικεί στην Πρέβεζα την δεκαετία 1820-1830, διατηρεί τα Ρωσικά προνόμια που έχουν αποδοθεί στον Απόστολο Βαρζέλη των Ορλωφικών.
Στις αρχές της δεκαετίας 1820-1830 ο Απόστολος Βαρζέλης βρίσκεται στην Βόνιτσα-Πρέβεζα, αλλά διατηρεί τεράστια κτηματική περιουσία στην Ζαβέρδα, την οποία συντηρούν και εκμεταλλεύονται άλλοι συγγενείς του.
Στα μέσα της δεκαετίας 1820-1830 ο Απόστολος Βαρζελης αποφασίζει να συντονίσει το εμπόριό του από την πόλη της Πρέβεζας. Οριστικά μετοικεί στην Πρέβεζα, στην οποία είχε σοβαρές εμπορικές δραστηριότητες πρίν από το 1823.
Η μετοίκησή του δεν είναι μια απλή μεταφορά εμπορικής έδρας. Πραγματοποιεί στη Πρέβεζα μια στρατηγική κίνηση, με την οποία όχι μόνο εδραιώνεται αλλά, όπως αποδεικνύουν όλα τα επόμενα στοιχεία της έρευνας, μετατρέπεται στον περισσότερο σημαντικό οικονομικό παράγοντα της Ηπείρου. Νυμφεύεται την κόρη του Ανδρέα Γενοβέλη.
Σε αυτό το σημείο η έρευνα συναντά μια σημαντική πληροφορία από το αρχείο του Ηλία Βασιλά. Είναι από το άρθρο «Ιωάννης Γενοβέλης, ο πρώτος έπαρχος Αθηνών» «Οι παλαιότεροι Πρεβεζάνοι ενθυμούνται τον μπάρμπα Ανδρέα Γκενοβέλη, ούτινος την θυγατέρα ή αδελφήν έλαβε σύζυγον ο Απόστολος Βαρζέλης. Κόρη ταύτης ήτο η Αθηνά Παντελάκη Τζώρτζη. Ο Γενοβέλης δεν κατέλιπεν εν Πρεβέζη άρρενας απογόνους.»
Από την ανωτέρω σημείωση του Ηλία Βασιλά, παραμένει με σοβαρό ερώτημα η πληροφορία για την σύζυγο του Απόστολου Βαρζέλη. Γιατί αναφέρει ότι η σύζυγος του Απόστολου Βαρζέλη είχε κόρη την Αθηνά Παντελάκη Τζώρτζη;
Τρεις περιπτώσεις μπορεί να υπάρχουν. Η αδελφή (ή κόρη) του Ανδρέα Γενοβέλη πρίν παντρευτεί τον Απόστολο Βαρζέλη να είχε παντρευτεί τον Τζώρτζη. Η δεύτερη περίπτωση είναι να παντρεύτηκε τον Τζώρτζη μετά τον θάνατο του Απόστολου Βαρζέλη. Αυτή η περίπτωση δεν έχει μεγάλες πιθανότητες, καθόσον ο Απόστολος Βαρζέλης απέκτησε 5 αρσενικά τέκνα και άγνωστο αριθμό θηλυκών τέκνων. Με άθροιση των ενδιάμεσα από κάθε γέννηση ετών, δημιουργείται ένα άθροισμα ηλικίας που δεν μας επιτρέπει να πιθανολογήσουμε υπέρ της δεύτερης αυτής περίπτωσης. Τρίτη περίπτωση είναι να υπήρξε υιοθέτηση κόρης του Απόστολου από τον Τζώρτζη.
Την περίπτωση αυτή ενισχύει ένα άλλο σημείο του άρθρου του Ηλία Βασιλά για τον Ιωάννη Γενοβέλη, τον πρώτο έπαρχο Αθηνών. Ο Ηλίας Βασιλάς γράφει:
«Η οικογένεια Γκενοβέλη είναι ιταλικής καταγωγής. Ο αρχηγός ταύτης εγκαταστάθηκε στην Πρέβεζα υπό των Βενετών μετά τον Βενετοτουρκικόν πόλεμον (1714-1718), όπου τους προσέφερε στρατιωτικάς εκδουλεύσεις, εις αμοιβήν των οποίων η Βενετία του εξεχώρησε γαίας εις τις θέσεις «Μπάλυτες» εις την είσοδον της πόλεως, έξω από την τάφρον και αλλαχού. Ανήκει εις τα πρώτα σπίτια, όπως τα λέγουν οι συμπατριώτες μου. Σύντομα όμως εξελληνίσθη τελείως η οικογένεια αυτή ελθούσα εις επιγαμίαν με τους ορθοδόξους Τζώρτζηδες, καπεταναίους από την Ύδρα και τους Βαρζέληδες από το Ξηρόμερο που κατώκησαν εις την Πρέβεζαν πρό του 1821.»
Συνεπώς οι Τζώρτζηδες με τους Βαρζέλιδες ήταν συγγενείς εξ αγχιστείας, αφού και οι δύο έλαβαν συζύγους Γενοβέλη. Σε αυτή την περίπτωση μια υιοθεσία από τους Τζώρτζηδες είναι πιθανή.
Ο Ανδρέας Γενοβέλης (Genovelli), γιός του Νικολάου και αδελφός του Ιωάννη, κατάγονταν από μια ισχυρή ιταλική οικογένεια, η οποία λόγω της βοήθειας που προσέφερε στους Βενετούς στα πολεμικά γεγονότα του 1717 μχ (ανακατάληψη του Ενετικού Κοντινέντε), ανταμείφθηκε με σημαντικά οικονομικά προνόμια στην περιοχή της Πρέβεζας.
Για την ιστορία θα αναφέρουμε ότι ο αδελφός του πεθερού του Απόστολου Βαρζέλη, ο Ιωάννης Γενοβέλης, είχε κοινά οικονομικά συμφέροντα με τον Χαλκιόπουλο , τον Λογοθέτη της Βόνιτσας. Μάλιστα στην περίοδο της κυριαρχίας του Αλή Πασά στην περιοχή Βόνιτσας-Πρέβεζας, Οι Χαλκιόπουλος και Ιωάννης Γενοβέλης ήταν οι κοτζαμπάσηδες της περιοχής. Ο Ιωάννης Γενοβέλης με την κήρυξη της Ελληνικής επανάστασης, εντάχθηκε στον αγώνα, ανέλαβε σημαντικές διοικητικές θέσεις και με την έλευση του γήρατος, εγκαταστάθηκε στην Βόνιτσα, όπου και εκεί απέθανε το 1841 μχ.
Επιστρέφουμε την έρευνά μας στον Ζαβερδιανό Απόστολο Βαρζέλη. Εκεί στην Πρέβεζα, το 1828 μχ, γεννιέται και ο γιός του, ο Θεόδωρος.
Τα ιστορικά κείμενα δυστυχώς για τους απογόνους, δεν αναφέρουν τα ονόματα των απογόνων κοριτσιών. Εντοπίσαμε μόνο τα ονόματα των αρσενικών παιδιών του. Ηταν:
– ο Δημήτριος (ασχολήθηκε με την ιατρική),
– Ο Θεόδωρος, ιππότης στην Ρωσική αυλή.
– Ο Νικόλαος (έφτασε τον βαθμό του υποπρόξενου της Ρωσικής αυτοκρατορίας. Το 1844 μετοικεί από την Πρέβεζα στην Αρτα. Όταν πέθανε ενταφιάστηκε στον οικογενειακό τάφο του πατέρα του, στην Παναγία των Ξένων της Πρέβεζας),
– ο Αλέξανδρος και
– ο Σωτήριος.
Οι δύο τελευταίοι συνέχισαν το εμπόριο που επιτυχώς είχε δραστηριοποιήσει ο πατέρας τους.
Στην έρευνα ως πρώτο που εντοπίζουμε να υπηρετεί ως βαθμοφόρος στην Τσαρική φρουρά, ήταν ο γιός του ο Θεόδωρος.
Για την οικονομική δύναμη του Απόστολου Βαρζέλη, θα χρειάζονταν σελίδες ώστε να περιγραφεί το μέγεθος της. Το μόνο που εμείς θα παραθέσουμε είναι ότι ακόμα και οι εκκλησίες της Πρέβεζας, είχαν λάβει δάνεια από τον οίκο Βαρζέλη.
Τα ποσά των δανείων ήταν μεγάλα και μέσα από οικονομικά έγγραφα παρατηρούμε ότι υπάρχουν όροι για την διάθεση των τόκων (αυτών των δανείων) για χρήση ως προίκες πτωχών κοριτσιών.
Ο Απόστολος Βαρζέλης διαδραματίζει μεγάλο ρόλο στην επανάσταση του 1821. Μαζί με άλλους έγκριτους της Ηπείρου, προμηθεύει τους αγωνιστές του Ξηρομέρου και του Βάλτου με όπλα και τροφές.
Το άρθρο του Ηλία Βασιλά με τίτλο «Δύο εταίροι του εθνεγέρτου Ρήγα Φερραίου, Αλέξανδρος Βαλεντίνη και Γιαννούλης Αλεξάνδρου» περιλαμβάνει πληροφορίες για την οικονομική υποστήριξη του αγώνα της Παλιγγενεσίας:
Ο Απόστολος Βαρζέλης όταν απεβίωσε, ενταφιάστηκε στο κοιμητήριο της Παναγίας των Ξένων στην Πρέβεζα.
Ο γιός του, ο Θεόδωρος, παρά του ότι δεν ήταν ο πρωτότοκος, εντάχθηκε στην Τσαρική φρουρά ως ιππότης, βάσει του κληρονομικού δικαιώματος που είχε δοθεί στην γενιά του Απόστολου Βαρζέλη από την Αυτοκράτειρα της Ρωσίας, την Μεγάλη Αικατερίνη.
Από την μαρμάρινη επιγραφή, η οποία είναι εντοιχισμένη στην νότια πλευρά της εκκλησίας του Αγίου Χαράλαμπου της Πρέβεζας, μαθαίνουμε ότι ο Θεόδωρος Βαρζέλης, γιός του Απόστολου, απεβίωσε στις 19 Οκτωβρίου του 1850.
Η μαρμάρινη πλάκα ήταν αρχικά πάνω στον τάφο του Θεόδωρου, στο προαύλιο του Ναού και σε αυτή την περίοπτη και άξια τιμής θέση. Όταν όμως χρειάστηκε να δημιουργηθεί το προαύλιο του ναού, η μαρμάρινη επιγραφή του τάφου ενσωματώθηκε στον τοίχο της εκκλησίας:
ΣΥΓΧΩΡΗΣΑΙ ΚΑΙ ΚΛΑΥΣΑΙ Ω ΔΙΑΒΑΤΑ
ΤΟΝ ΩΔΕ ΚΕΙΜΕΝΟΝ ΘΕΟΔΩΡΟΝ ΒΑΡΖΕΛΗΝ
ΓΕΝΝΗΘΕΝΤΑ ΕΙΣ ΠΡΕΒΕΖΑΝ
ΚΑΙ ΥΠΗΚΟΟΝ ΡΩΣΣΟΝ
ΚΑΙ ΥΙΟΝ ΤΟΥ ΠΟΤΕ ΑΠΟΣΤΟΛΟΥ ΒΑΡΖΕΛΗ
ΕΞ ΑΚΑΡΝΑΝΙΑΣ
ΑΠΟΘΑΝΟΝΤΑ ΕΝΤΑΥΘΑ
ΤΟΥ 1850 ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ 19
ΟΝΤΑ ΕΤΩΝ 32.
Ο γιός του Απόστολου Βαρζέλη, ο Θεόδωρος, πρίν τον θάνατό του, σύνταξε διαθήκη την οποία παρέδωσε για φύλαξη και κατόπιν για υλοποίηση στο Γαλλικό προξενείο της Πρέβεζας. Από τα έγγραφα εκείνης της περιόδου, διακρίνουμε ότι ο Θεόδωρος έφυγε από την Τσαρική φρουρά, λόγω ασθένειάς που είχε. Μερικοί ιστορικοί αναφέρονται σε φυματίωση.
Επειδή στην Πρέβεζα δεν υπήρχε Ρώσικο προξενείο, την φύλαξη του Θεόδωρου αλλά και των συμφερόντων του, είχε αναλάβει το Γαλλικό προξενείο. Με την διαθήκη του, ο Θεόδωρος Βαρζέλης, εκτός των δωρεών, δημιουργούσε ένα κληροδότημα με πολλές δραστηριότητες και υποστήριξη των γραμμάτων και κοινωνικών ομάδων.
Για την δική μας περιοχή και δή για την Ζαβέρδα, αφήνει ένα ποσό των 1200 γροσιών. Δίνει εντολή να χρησιμοποιηθεί για τις ανάγκες του ναού Αγίου Νικολάου Ζαβέρδας. Για να αντιληφθούμε την τότε αξία αυτών των χρημάτων, θα αντιπαραθέσουμε ότι τα περισσότερα χρήματα που αφήνει στον αδελφό του Νικόλαο, είναι 4000 γρόσια.
Που είναι η εκκλησία του Αγίου Νικολάου στη Ζαβέρδα;
Την Παρασκευή βράδυ 3 Ιουνίου, μεταβήκαμε στην Ζαβέρδα και εκεί με φίλους Ζαβερδιανούς αρχίσαμε για μια ακόμα φορά την έρευνα σε παλιές περιοχές του χωριού. Εντοπίστηκαν δύο εκκλησίες αφιερωμένες στον Αγιο Νικόλαο. Η μία είναι επάνω στο βουνό προς την περιοχή του Αγίου Δημητρίου και είναι αφιερωμένη στον Αγιο Νικόλαο τον Νέο. Η άλλη είναι στα όρια του χωριού και είναι αφιερωμένη στον Αγιο Νικόλαο, Μυρων Της Λυκιας (τον προστάτη των ναυτικών).
Λόγω του ότι η οικογένεια Βαρζέλη είχε ως αρχή της οικονομικής της αυτοκρατορίας, το εμπόριο και το ναυτικό, πρέπει να προσανατολιστούμε για την εκκλησία του Αγίου Νικολάου, Μύρων της Λυκίας.
Ένα άλλο στοιχείο που μας έδωσε την δυνατότητα να ταυτοποιήσουμε περισσότερο την εκκλησία αυτή ως δωρολήπτρια της μεγάλης χορηγίας από τον Θεόδωρο Βαρζέλη, είναι ότι η εκκλησία βρίσκεται στα όρια της περιοχής με τοπωνύμιο Μπουκοβίνα, μια έκταση που τον 19ο αιώνα ανήκε στους Βαρζέληδες της Ζαβέρδας.
Ο Θεόδωρος Βαρζέλης, στην διαθήκη του αφήνει ένα ποσό για την τοποθέτηση ρολογιού στον ενετικό πύργο του Αγίου Χαράλαμπου Πρέβεζας.
Ο Ιωάννης Λαμπρίδης, στο «Περί των εν Ηπείρω Αγαθοεργημάτων» αναφέρει αναλυτικά για αυτή την δωρεά, την οποία οι επίτροποι της εκκλησίας δεν θέλησαν να αξιοποιήσουν.
Στο ίδιο το σύγγραμμα, ο Ιωάννης Λαμπρίδης αναφέρει για ποσά που έχει δανείσει και από τον τόκο αυτών αφού ένα μικρό μέρος του τόκου χρησιμοποιηθεί για ένα ετήσιο μνημόσυνο, σε συγκεκριμένη ημερομηνία, οι υπόλοιποι τόκοι να χρησιμεύουν ως προίκα για να παντρεύονται κάθε χρόνο δύο άπορα κορίτσια.
Για την επιλογή των κοριτσιών, θα υπήρχε κλήρος που θα πραγματοποιούνταν μετά το πέρας του ετήσιου μνημόσυνου.
Από το άρθρο του Οδυσσέα Μπέτσου (Πρεβεζάνικα Χρονικά 1977) πληροφορούμαστε για τα στοιχεία των δανειοληπτών. Τα περισσότερα ποσά τα είχαν δανειστεί εκκλησίες της Πρέβεζας, μάλλον για να τα χρησιμοποιήσουν στην προσπάθεια της διεκδίκησης των περιουσιών τους από τις αυθαίρετες καταλήψεις αξιωματούχων τούρκων.
Ο Ιωάννης Λαμπρίδης στο ίδιο σύγγραμμα (τόμος πρώτος) μας γράφει στοιχεία και για την γενικότερη συμμετοχή της οικογένειας Βαρζέλη με προσφορές χρημάτων για κοινωφελείς σκοπούς:
Ερευνώντας την ιστορία της οικογένειας του Απόστολου Βαρζέλη, εντοπίζουμε την βαρυσήμαντη πληροφορία. Ο Δημήτριος Βαρζέλης (Ιατρός) μετέβηκε στα Ιωάννινα και εκεί δραστηριοποιήθηκε.
Μάλιστα το αρχοντικό του, φιλοξένησε την Ζωσιμαία σχολή στα πρώτα χρόνια λειτουργίας της. Ο γιός του Γεώργιος (ιατρός) «αγόραζε Έλληνες σκλάβους αιχμαλώτους από τους Τούρκους και τους ελευθέρωνε στη Ζαβέρδα».
Η πληροφορία αυτή έχει μια ιδιαίτερη αξία. Μας προσδιορίζει την καταγωγή μιας μεγάλης ομάδας κατοίκων της Ζαβέρδας στην περίοδο 1850-1880. Οι ελευθερωμένοι Έλληνες σκλάβοι, δεν μπορεί να αφήνονταν έτσι στην τύχη, στην Ζαβέρδα, παρά μόνο να εγκαθίστανται στην εκεί πατρική περιουσία των Βαρζέλιδων. Οι νέοι κάτοικοι της Ζαβέρδας σίγουρα παρέμειναν στον εκεί χώρο, όχι μόνο γιατί ήταν με μια μικρή περιουσία, αλλά και γιατί δεν μπορούσαν να επιστρέψουν στα πάτρια εδάφη τους, στα οποία κινδύνευαν να έχουν πάλι την ίδια τύχη του σκλάβου.
Που μπορεί να ήταν η περιουσία του Απόστολου Βαρζέλη;
Η μεγάλη δωρεά του Θεόδωρου Βαρζέλη, αυτή των 1200 γροσιών στον Αγιο Νικόλαο Ζαβέρδας, μας οδηγεί σε αυτή την περιοχή. Από τα ιστορικά κείμενα Βόνιτσας, τέταρτος και υπό εκτύπωση τόμος, λαμβάνουμε πληροφορίες από τα νοτάρια της Βόνιτσας, για περιουσία των Βαρζέλιδων στην Μπουκοβίνα.
Για τον Θεόδωρο Βαρζέλη, με βάση την διαθήκη του, οι ιστορικοί διακρίνουν ότι δεν άφησε απογόνους. Μερικοί ιστορικοί αναφέρουν ότι την θέση που Ιππότη, που κατείχε ο Θεόδωρος Βαρζέλης στην Ρωσσική αυλή, την διαδέχθηκε ο γιός του Γεώργιος.
Όμως για τον Γεώργιο Βαρζέλη (αυτός ο οποιός διαδέχθηκε τον Θεόδωρο στην Ρωσική αυλή), ορισμένοι ιστορικοί υποστηρίζουν ότι δεν είναι ο γιός του Θεόδωρου, αλλά ο γιός του αδελφού του Θεόδωρου, του Νικόλαου Βαρζέλη.
Ο πρωτότοκος γιός του μικρότερου από τους γιούς του Ζαβερδιανού Απόστολου Βαρζέλη, του Σωτήριου Βαρζέλη, ήταν ο Απόστολος, ο οποίος μέχρι το 1878 ήταν αντιπρόσωπος του Γεωργίου Βαρζέλη στην Πρέβεζα.
Σε αυτό το σημείο υπεισέρχεται η διήγηση της μακάριας Ελένης Μαμαλούκα. Η υπέργηρη Ελένη Μαμαλούκα, η οποία πρόσφατα απεβίωσε, μας διηγήθηκε για την έκφραση που έλεγε συχνά η πεθερά της όταν ήθελε να εκφράσει μια ευχή «Να έχεις τα πλούτη του Βαρζέλη».
Πηγές:
•-Σεραφείμ Βυζάντιος, Μητροπολίτης Αρτης, «Δοκίμιον ιστορικής τινός περιλήψεως της ποτέ αρχαίας και εγκρίτου Ηπειρωτικής πόλεως Αρτης και της ωσαύτως νεωτέρας πόλεως Πρεβέζης»
•-Ηλίας Βασιλάς, «Δύο εταίροι του εθνεγέρτου Ρήγα Φερραίου, Αλέξανδρος Βαλεντίνη και Γιαννούλης Αλεξάνδρου» και «Ιωάννης Γενοβέλης, ο πρώτος έπαρχος Αθηνών»
•-Νικόλαος Καράμπελας, Ίδρυμα ΑΚΤΙΑ ΝΙΚΟΠΟΛΙΣ,
•-Οδυσσέας Μπέτσος, Πρεβεζάνικα Χρονικά 1997
•-Ιωάννης Λαμπρίδης, «Περί των εν Ηπείρω Αγαθοεργημάτων» α και β τόμος
•-Αρχείο ΑΜΦΙΚΤΙΟΝΙΑΣ ΑΚΑΡΝΑΝΩΝ
•-Wikipedia: Περί συνθήκης Κιουτσούκ Καϊναρτζή
•-Διήγηση της μακάριας Ελένης Μαμαλούκα
Χρόνια πολλά και καλή χρονιά
ΑΜΦΙΚΤΙΟΝΙΑ ΑΚΑΡΝΑΝΩΝ
ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΕΡΕΥΝΑΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ
Ο ΠΡΟΕΔΡΟΣ Ο ΑΝΤΙΠΡΌΕΔΡΟΣ
ΦΙΛΙΠΠΟΣ ΝΤΟΒΑΣ ΝΤΙΝΟΣ ΣΤΥΛΙΑΝΟΣ
aromalefkadas
