Η μονή είναι Διαλυμένη από τα χρόνια του ‘Όθωνα με το γνωστό διάταγμα του Μάουερ, τότε αντιβασιλέα. Τιμάται στο όνομα της Απόδοσης Κοίμησης της Θεοτόκου (23 Αυγούστου) ή 9/μερα της Παναγίας όπως τα λέει ο λαός. Πρόκειται στην ουσία για ένα καστρομονάστηρο όπως μαρτυρεί ο μεγάλος περιτειχισμένος περίβολος με το καθολικό κτισμένο προς τη βορειοανατολική πλευρά του.
Ο Ναός είναι ρυθμού Βασιλικής μονόκλιτος, χωρίς νάρθηκα με εξωτερική πλακοσκέπαστη στέγη και με θολωτή οροφή. Το μήκος είναι 9 μ. και το πλάτος 4,5 μέτρα. Το καθολικό είναι χτισμένο με την ίδια πέτρα, που τοποθετείται σε οριζόντιες στρώσεις χωρίς πλίνθους στους αρμούς. Πρόκειται για μονόχωρη αίθουσα με ημικυκλική αψίδα στην ανατολική πλευρά. Εσωτερικά οι μακριές πλευρές διακόπτονται στο κέντρο από παραστάδα που συνδέει στα πλάγια δύο τυφλές τοξωτές αψίδες. Στα νεότερα χρόνια τοποθετήθηκε τσιμεντένια δίρριχτη στέγη.
Στη νότια πλευρά, εξωτερικά, σώζονται τα θεμέλια στοάς και διακρίνονται τα ίχνη τοξωτής εισόδου, που τοιχίστηκε αργότερα. Φέρνει τέμπλο κτιστό, αγιογραφημένο, όπως τοιχογραφημένα είναι τόσο το καθολικό όσο και το άγιο βήμα και μάλιστα από δεξιοτέχνη αγιογράφο. Τελευταία όμως όπως μαρτυρεί ο εφημέριος Αρχοντοχωρίου Κ. ΙΙουρνάνας, γυναίκες αγράμματες αλλά θεοσεβείς, στην προσπάθειά τους να διακοσμήσουν και ωραιοποιήσουν το ναό, όλες τις φθαρμένες τοιχογραφίες τις κάλυψαν με ασβεστόχριση.
Από τον άλλοτε τοιχογραφημένο ναό, ελάχιστα ξεθωριασμένα πρόσωπα και χρώματα διακρίνονται, όπου επιτρέπει η νεότερη ασβεστόχριση. Στο τυφλό τοξωτό αψίδωμα της νότιας πλευράς (προς τα δυτικά) διακρίνονται καλύτερα τέσσερις ολόσωμοι άγιοι Από ανατολικά: ο άγιος Σάββας, ο άγιος Αντώνιος και ο Κωσταντίνος και η Ελένη. Πρόκειται για απλοϊκή τέχνη του τέλους του Ι8ου αι.
Το ιστορικό – παραδόσεις.
Πότε ιδρύθηκε δεν το γνωρίζουμε γιατί πουθενά δεν αναγράφεται. Πάντως δεν ιδρύθηκε νωρίτερα του 16ου αιώνα. Για την ίδρυσή της υπάρχει η ακόλουθη ωραία παράδοση: Σε βραχώδη και ψηλή τοποθεσία που απέχει περί τα 500 μέτρα απ’ τον τόπο στον οποίο κατόπιν ιδρύθηκε το μοναστήρι, έλαμπε επί πολλές νύχτες στη σειρά, ένα ισχυρό φως που προξένησε εντύπωση στους γύρω τσοπάνηδες, οι οποίοι για να ικανοποιήσουν την περιέργειά τους αποφάσισαν μια νύχτα να εξακριβώσουν το πόθεν τούτο.
Όταν όμως ήρθαν στο μέρος, έμειναν έκπληκτοι απ’ ότι είδαν. Αντί να ιδούν καντήλι ή λυχνάρι, όπως φαντάζονταν, βρήκαν την ωραία εικόνα της Κοίμησης της Θεοτόκου, που ανακλούσε ισχυρό φως άγνωστης προέλευσης. Αμέσως έπεσαν στα γόνατα, την ασπάστηκαν με ευλάβεια και την πήραν και την έφεραν στο χωριό. Το εξαίσιο τούτο γεγονός κοινολογήθηκε γρήγορα κι έγινε γνωστό και έξω απ’ την περιοχή.
Μεταξύ δε των ξένων που άκουσαν τα σχετικά και ήρθαν να προσκυνήσουν, ήταν και ένας Μωραίτης που ονομάζονταν Τσαπατίνας. ‘Οταν αυτός αντίκρυσε την εικόνα την γνώρισε ως δική του, η οποία πριν από 40 ημέρες είχε εξαφανισθεί απ το σπίτι του. Είπε ότι είναι δική του και, για να πείσει τους Ζαβιτσάνους για τούτο, υποχρεώθηκε πρώτα να ανοίξει με ευχέρεια το πίσω μέρος της εικόνας, η οποία ήταν προσαρμοσμένη σε ξύλινο κουτί, το οποίο αυτοί παρ’ όλες τις προσπάθειές τους δεν δυνήθηκαν να το ανοίξουν. Έτσι με τον τρόπο αυτό απόδειξε την κυριότητά του κι αφού την παρέλαβε αναχώρησε για το χωριό του, στο Μωριά. Την ίδια όμως νύχτα και πάλι η εικόνα έγινε άφαντη απ’ το εικονοστάσι του σπιτιού του, εμφανισθείσα και πάλι στην αγροτική εκείνη τοποθεσία στην οποία πρωτοεμφανίστηκε. Σταυροκοπούμενος τότε ο Τσαπατίνας κι αφού πούλησε προηγουμένως την περιουσία του, επέστρεψε στην τοποθεσία της Ζάβιτσας όπου και ίδρυσε τη Μονή της Παναγίας, στην οποία και εμόνασε μέχρι του τέλους του βίου του, η δε Μονή απ’ το όνομά του λέγεται Παναγία Τσαμπατινιώτισσα.
‘Ητο πλούσια μονή και συγκέντρωνε θερμό το ενδιαφέρον των κατοίκων της περιοχής, οι οποίοι έδειχναν την ευλάβειά τους όχι μόνο με προσκυνήματα αλλά και με δωρεές χρημάτων και ακινήτων. Τα κτήματα της Τσαμπανιώτισσας προ πολλών ετών απαλλοτριώθηκαν και δόθηκαν στους ακτήμονες. Κατά την εορτήν δε της Απόδοσης Κοίμησης της Θεοτόκου (23 Αυγούστου) συρρέουν πανηγυριστές από Ζάβιτσα και τον Αητό…
Σημαντική τέλος ήταν η προσφορά του μοναστηριού στο αγώνα της επαναστάσεως του 1821. Στα 1822 από το ταμείο του προσφέρονται 500 γρόσια για τον αγώνα όπως διαβάζουμε στο σχετικό κατάλογο με τις προσφορές των μοναστηριών της Αιτωλοακαρνανίας. Επιπλέον οι αγωνιστές εκ της Ηπειροθεσσαλίας και εκ της Στερεάς που διέρχονταν με τις οικογένειές τους για να φτάσουν στον Κάλαμο, εδώ στη Τσαπατίνα εύρισκαν άσυλο για ξεκούραση και διατροφή κι εδώ οι αγωνιστές τραυματίες της περιοχής εθεραπεύοντο εμπειρικά με βότανα, απ τους καλόγερους.
Κείμενο: akarnania.Net
Φωτογραφίες Κ Καραίσκος
https://antenna-star.gr/
